अत्रिस्मृतिः

हिन्दुधर्मः • इतिहासः
देवताः त्रिमूर्तयः ब्रह्मा • विष्णुः • महेश्वरः अन्यदेवताः सरस्वती  · लक्ष्मीः  · पार्वती शक्तिः  · दुर्गा  · काली गणेशः  · सुब्रह्मण्यः  · अय्यप्पः रामः  · कृष्णः हनूमान् प्रजापतिः  · रुद्रः इन्द्रः  · अग्निः  · वायुः  · निॠतिः भूमिः  · वरुणः · कुबेरः  · ईशानः
तत्त्वशास्त्रम् वेदान्ततत्त्वानि ब्रह्म  · ॐ  · ईश्वरः आत्मा  · माया कर्म  · संस्काराः पु्रुार्थाः धर्मः  · अर्थः  · कामः  · मोक्षः शास्त्राणि आस्तिकवादाः साङ्ख्यम् · योगः न्यायः · वैशेषिकम् पूर्वमीमांसा उत्तरमीमांसा /वेदान्तः (द्वैतम्, अद्वैतम्, विशिष्टाद्वैतम्) नास्तिकवादाः चार्वाकवादः बौद्धवादः जैनवादः
ग्रन्थाः वेदाः ऋग्वेदः • यजुर्वेदः सामवेदः • अथर्ववेदः विभागाः संहिता, ब्राह्मणः, आरण्यकः, उपनिषत् उपवेदाः आयुर्वेदः • धनुर्वेदः गान्धर्वेदः • स्थापत्यवेदः वेदाङ्गानि शिक्षा  · छ्न्दः  · व्याकरणम् निरुक्तः  · कल्पः  · जौतिषम् उपनिषदः ऋग्वेदीयः ऐतरेया युजुर्वेदीयाः बृहदारण्यकः  · ईशवास्यः तैत्तरीयः  · कठः  · श्वेताश्वतरः सामवेदीयाःSama vedic छान्दोग्यः  · केनः अथर्ववेदीयाः मुण्डकः  · माण्डूक्यः  · प्रश्नः पुराणानि ब्रह्मसम्बद्धानि ब्रह्मपुराणम्  · ब्रह्माण्डपुराणानि ब्रह्मवैवर्तपुराणम् मारकाण्डेयपुराणम्  · भविष्यपुराणम् विष्णुसम्बद्धानि विष्णुपुराणम्  · भागवतपुराणम् नारदपुराणम्  · गरुडपुराणम्  · पद्मपुराणम् शिवसम्बद्धानि शिवपुराणम्  · लिङ्गपुराणम् स्कन्दपुराणम्  · अग्निपुराणम्  · वायुपुराणम् इतिहासः रामायणम्  · महाभारतम् हिन्दूधर्मग्रन्थाः भगवद्गीता धर्मशास्त्रम्  · मनुस्मृतिः अर्थशास्त्रम्  · योगवासिष्ठः सूत्राणि  · स्तोत्राणि  · तन्त्राणि योगसूत्राणि हिन्दूसाहित्यम्
परम्पराः हिन्दूधर्मस्य पूजापद्धतिः पूजाः  · जपः  · भजनम् तपः  · ध्यानम् यज्ञम्  · होमः तीर्थस्थानानि  · नैवेद्यम् हैन्दवमन्दिराणि  · विग्रहः  · भक्तिः संस्काराः  · गर्भाधानसंस्कारः  · पुंसवनसंस्कारः  · सीमन्तोन्नयनसंस्कारः  · जातकर्मसंस्कारः  · नामकरणसंस्कारः  · कर्णवेधसंस्कारः  · निष्क्रमणसंस्कारः  · अन्नप्राशनसंस्कारः  · चूडाकर्मसंस्कारः  · उपनयनसंस्कारः  · वेदारम्भसंस्कारः  · केशान्तसंस्कारः  · समावर्तनसंस्कारः  · विवाहसंस्कारः  · विवाहाग्निपरिग्रहसंस्कारः  · अन्त्येष्टिसंस्कारः वर्णाश्रमधर्मः वर्ण्यव्यवस्था ब्राह्मणः · क्षत्रियः वैश्यः · शूद्रः आश्रमव्यवस्था ब्रह्मचर्याश्रमः · गृहस्थाश्रमः वानप्रस्थाश्रमः · सन्यासाश्रमः हिन्दू उत्सवाः नवरात्रोत्सवः विजयदशमी (दसरा) दीपावली · शिवरात्रिः · होली विशु · बिहु · Baisakhi · Puthandu गणेशचतुर्थी · ओणम् रामनवमी · कृष्णजन्माष्टमी रक्षाबन्धनम्
तत्त्वज्ञानिनः प्राचीनाः गौतमः · जैमिनिः · कणादः · कपिलः · मार्काण्डेयः · पतञ्जलिः · वाल्मीकिः · व्यासः मध्यकालीनाः शङ्कराचार्यः · बसवेश्वरः · चैतन्यमहाप्रभुः · जयन्तभट्टः · कबीरदासः · कुमारिलभट्टः · मधुसूदनसरस्वती स्वामिनः · विद्यारण्यः · नामदेवः · निम्बार्कः · प्रभाकरः · रामानुजाचार्यः · वेदान्तदेशिकः · सन्त तुकारामः · तुलिसीदासः · वाचस्पतिमिश्रः · वल्लभाचार्यः आधुनिकाः श्री अरविन्दः · दयनन्दसरस्वती · महात्मागान्धी · कृश्णानन्दः · नारायणगुरुः · प्रभुपादः · श्रीरामकृष्णपरमहंसः · रमणमहर्षिः · सर्वपल्ली राधाकृष्णन् · स्वामी शिवानन्दसरस्वती · विवेकानन्दः · योगानन्दः
अन्यविषयाः Hindu denominations राष्ट्रानुगुणं सनातनधर्मः सनातनधार्मिकता • सनातनपञ्चाङ्गम् हैन्दवनियमाः • सनातनमूर्तिशिल्पः [[सनातनरष्ट्रियता] • हिन्दुत्वम् सनातनतीर्थस्थानानि सनातनधर्मस्य समस्याः • सनातनटीका सनातनः निघण्टुः
प्रवेशद्वारम्:सनातनधर्मः प्रवेशद्वारम्:सनातनाध्यत्मिकप्रवेशः

अत्रिमुनिः प्रजापतेः ब्रह्मणो नेत्रादुत्पन्न आसीदिति पुराणे वर्णितमस्ति । मानवसमाजे तेन प्रणीता स्मृतिः संहिताऽऽकारेण क्षुद्रतरापि भृशं प्रसिद्धा वर्त्तते । मानवसमाजे क्रियमाणानां दैनन्दिनधार्मिककृत्यानां सारः तेन स्पष्टतया निरूपितोऽस्त । श्रुत्यनुमोदिते धर्मशास्त्रे विश्वासं कुर्वाणानां ब्राह्मणानां कर्त्तव्यपालने कथं समाजे श्रेयो भूयात्, तत् पालनं विना अ कथं हानिः उपद्यते, विषयेऽस्मिन् तेन विशेषमहत्ता समारोपिताऽस्ति । तेनोक्तं यत् - श्रुतिः स्मृतिश्च द्वे ब्राह्मणस्य नेत्रे भवतः । श्रुति-स्मृतिरुपाभ्यां नेत्राभ्यां हीनो ब्राह्मणः न कदापि शोभते । द्वयेन च रहितोऽसौ विप्रो जन्मान्धवत् अप्रतिष्ठो भवति । तेन च लिखितमस्ति यत् यो ब्राह्मणः श्रुतिस्मृति-रहितो भवति, स विप्रत्वं हारयन् भृशं निन्दास्पदतां भजते । देवः, मुनिः, द्विजः, राजा, वैश्यः,शूद्रः, निषादः, पशुः म्लेच्छः चाण्डालश्चेति दशविधा ब्राह्मणास्तेन निरुपिता भवन्ति ।

स्व-स्व-स्वभाव-नियतं कर्माचरन् यः कोऽपि जनो मानवसमाजे पूजास्पदं भवेत्, स्वभावनियतेन कर्मणा रहितो विप्रोऽपि पशुतां चण्डालत्वं वा भजन् सर्वथा निन्दास्पदं भवतीति तेन स्पष्टमुक्तम् । मानवसमाजस्य श्रेयसे तेन कृतस्य धर्मशास्त्रस्य महत्त्वं नूनं प्रशंसार्हमिति निःसंशयं वक्तुं शक्यम् । तेनोक्तम्-

क्रियाहीनश्च मूर्खश्च धर्मशास्त्रविवर्जितः ।

निर्दयः सर्वभूतेषु विप्रचाण्डाल उच्यते ॥

विषयविवरणम्

सम्प्रत्युपलब्धात्रिस्मृतौ पञ्चाध्यायाः सन्ति । अत्र प्रथमाध्याये १६ श्लोकाः । तत्रात्मशुद्धिवर्णनं विहितम् । द्वितीयाध्यायेऽपि षोडशशलौकैः सर्वापापविमुक्तिः गायत्रीमन्त्रवर्णनञ्च कृतम् । ततस्तृतीयाध्याये त्रयोविंशतिश्लोकैः वेदाभ्यासस्य पुराणेतिहासयोश्च माहात्म्यं, शतरुद्रिसूक्तानां माहात्म्यम्, दानेषु सुवर्णतिलादीनां माहात्म्यं च प्रतिपादितम् । चतुर्थेऽध्याये दशभिः श्लोकैः रहस्य -प्रायश्चित्तम् अगम्यागमनप्रायश्चित्तञ्च प्रतिपादितम् । तदनु पञ्चमाध्याये पञ्चसप्ततिभिः श्लोकैः भोजन-नियमकालादीनां व्यवस्था, शुद्धिविधानम्, सूतकदिननिर्णयः रजः स्वला-शुद्धि-विधानादिकं प्रतिपादितम् ।

बाह्यसम्पर्कतन्तुः

• Arsha Vidya Gurukulam
• Sanskrit site with comprehensive library of texts Archived २००५-०८-०१ at the Wayback Machine
• Smriti on Hindupedia, the Hindu Encyclopedia