गोकुरासस्यम्

गोकुरासस्यम्
गोकुरासस्यस्य पर्णानि पुष्पाणि च
जैविकवर्गीकरणम्
जगत् (जीवविज्ञानम्) Plantae (अश्रेणिकृतः) Angiosperms (अश्रेणिकृतः) Eudicots (अश्रेणिकृतः) Rosids गणः Zygophyllales कुलम् Zygophyllaceae वंशः Tribulus जातिः T. terrestris
द्विपदनाम
Tribulus terrestris L.
उपविभागीयस्तरः
Tribulus terrestris var. bicornutus Tribulus terrestris var. inermis Tribulus terrestris var. robustus Tribulus terrestris var. terrestris

Tribulus terrestris

इदं गोकुरासस्यं भारते वर्धमानः कश्चन सस्यविशेषः । इदं सस्यं भारतस्य सर्वेषु प्रदेशेषु अपि वर्धते । इदं सस्यं भूमौ प्रसारितम् इव वर्धते । अस्य सस्यस्य औन्नत्यं २ – ३ पादमितं भवति । अस्य गोकुरासस्यस्य पत्राणि अत्यन्तं लघ्वाकारकाणि, विभिन्नानि आकारकाणि च । अस्य पुष्पाणि अत्यन्तं मनोहराणि, पीतवर्णीयानि च भवन्ति । अस्य सस्यस्य फलेषु ५ – १० कण्टकानि भवन्ति । तानि कण्टकानि अत्यन्तं तीक्ष्णानि भवन्ति । अस्य गोकुरासस्यस्य मूलं ४ – ६ अङ्गुलं यावत् दीर्घं भवति ।

इतरभाषाभिः अस्य गोकुरासस्यस्य नामानि

इदं गोकुरासस्यम् आङ्ग्लभाषयाTribulus terrestris इति उच्यते । हिन्दीभाषया“गोखरू” इति, तमिळ्भाषायां “पान्नेरु मुल्लु” इति, मलयाळभाषया“नेरेङ्गळ्” इति, कन्नडभाषया“नेग्गिलगिड’ इति च उच्यते ।

आयुर्वेदस्य अनुसारम् अस्य गोकुरासस्यस्य प्रयोजनानि

अस्य गोकुरासस्यस्य रसः मधुरः । इदं गुरुगुणयुक्तं स्निग्धं च सस्यम् । अस्य बीजे ३.५ – ५ % यावत् तैलांशः (सुगन्धतैलम्), टैनिन्, सेपोनिन्, क्षारः च भवन्ति । अस्य सस्यस्य फलं मूलं चापि औषधत्वेन उपयुज्यते ।

1. इदं गोकुरासस्यं वातं पित्तं च शमयति ।
2. नाडीनां दौर्बल्ये अस्य उपयोगः हितकरः ।
3. इदम् अग्निदौर्बल्यं, शोथं, रक्तपित्तं, मूलव्याधिं च निवारयति ।
4. अस्य गोकुरासस्यस्य उपयोगेन कासः, श्वासरोगः, मूत्रकृच्छं, गर्भपातसमस्या च परिहृताः भवन्ति ।
5. अस्य फलस्य चूर्णं ३ – ६ ग्रां यावत्, कषायं ३० मि. ली. यावत् सेवनीयम् ।
6. मूत्रले इदं गोकुरासस्यम् अत्यन्तं प्रसिद्धम् औषधीयं सस्यम् ।
7. इदं हृद्रोगे, सर्वाङ्गानां शोथे चापि उपयुज्यते ।