कार्यविलम्बनम्
कार्यविलम्बनम् इति मनुष्येण ज्ञात्वा अपि यत् कार्यं कर्तव्यम्, तस्य अनावश्यकं विलम्बनं वा स्थगनं इति क्रिया। एषा सामान्यं मानवीयं अनुभवम्, यत्र प्रतिदिनकृत्येषु विलम्बः दृश्यते, यथा नियोजितसाक्षात्कारं प्रति गमनम्, कर्मविवरणपत्रस्य समर्पणम्, पाठ्यगवेषणं, वा सहचरस्य सह तनावपूर्णविषये संवादः।[१]
कार्यविलम्बनं प्रायः नकारात्मकं स्वभावलक्षणं इति मन्यते, यतः एषः कार्यक्षमतायाः बाधकः अस्ति। एषः मनोविक्षेपेण, आत्मगौरवहीनतया, अपराधबुद्ध्या, अपूर्णताबोधेन च सह सम्बद्धः। तथापि, किञ्चन कार्यं यत् जोखिमयुक्तं वा नकारात्मकं परिणामं जनयितुं शक्नोति, तस्य प्रतीक्षां कर्तुं वा नवीनं सूचना आगमिष्यति इति कारणेन कार्यविलम्बनं युक्तिसम्पन्नं प्रत्युत्तरं अपि मन्यते।[२]
पश्चिमदेशीयाः अपश्चिमदेशीयाः च छात्राः पाठ्यविलम्बनं दर्शयन्ति, किन्तु कारणानि भिन्नानि। पश्चिमदेशीयछात्राः पूर्वकृतकार्ये अपि न्यूनं फलम् प्राप्तुं वा यथेष्टं न अधीतवन्तः इति भयेन पाठ्यविलम्बं कुर्वन्ति। अपश्चिमदेशीयछात्राः तु स्वमित्राणां पुरतः अयोग्यत्वं वा असामर्थ्यं प्रदर्शयितुं न इच्छन्ति, अतः पाठ्यविलम्बं कुर्वन्ति।[३]
कालप्रबन्धनस्य सांस्कृतिकदृष्टयः अपि कार्यविलम्बनं प्रभावितुं शक्नुवन्ति। यत्र बहुकालदृष्टिः अस्ति, तत्र जनाः कार्यं यथासङ्गतं पूर्णं कर्तुं अधिकं मूल्यं योजयन्ति। यत्र रेखीयकालदृष्टिः अस्ति, तत्र जनाः कार्याय निश्चितं कालं योजयन्ति, ततः अनन्तरं कार्यं परित्यजन्ति।[४]
कपोतानां विलम्बितसन्तोषप्रदर्शनं विश्लेष्य, ज्ञायते यत् कार्यविलम्बनं केवलं मानवानां न विशेषः, अपि तु अन्येषां प्राणिनां मध्ये अपि दृश्यते। केषाञ्चन प्रयोगेषु स्पष्टं प्रमाणं प्राप्तम् यत् कपोताः शीघ्रं सरलं कार्यं त्यक्त्वा विलम्बितं जटिलं कार्यं स्वीकरणं कुर्वन्ति।[५]
कार्यविलम्बनं दार्शनिकैः, मनोवैज्ञानिकैः, तथा च व्यवहारिकआर्थिकविशेषज्ञैः अपि विशदं विश्लेषितम्।[६]
प्रचलनम्
[सम्पादयतु]विक्रमसंवत् २०४१ तमे वर्षे वर्मण्ट्-विश्वविद्यालयेन कृतायां अध्ययनायां, ४६ प्रतिशतं विषयाः कथितवन्तः यत् ते "सदा" वा "सदैव समीपं" लेखनं विलम्बयन्ति। ३० प्रतिशतं परीक्षायाः अध्ययनं, साप्ताहिकपाठ्यवाचनं च विलम्बयन्ति। प्रायः चतुर्थांशं विषयाः एतत् कार्यविलम्बनं समस्यारूपेण अनुभवन्ति। तथापि, ६५ प्रतिशतं लेखनविलम्बनं न्यूनं कर्तुं इच्छन्ति, ६२ प्रतिशतं परीक्षायाः अध्ययनं न्यूनं कर्तुं, ५५ प्रतिशतं साप्ताहिकपाठ्यवाचनं न्यूनं कर्तुं इच्छन्ति।[७]
विक्रमसंवत् २०४९ तमे वर्षे कृतायां अध्ययनायां, ५२ प्रतिशतं छात्राः कार्यविलम्बनं प्रति मध्यमं वा उच्चं साहाय्यं आवश्यकं इति सूचयन्ति।[८]
विक्रमसंवत् २०६१ तमे वर्षे कृतायां अध्ययनायां, ७० प्रतिशतं विश्वविद्यालयछात्राः स्वं कार्यविलम्बकं इति वर्गीकृतवन्तः। विक्रमसंवत् २०४१ तमे वर्षे, ५० प्रतिशतं छात्राः सततं कार्यविलम्बं कुर्वन्ति इति मन्यन्ते, यत् तेषां जीवनस्य प्रमुखं समस्या इति।[९]
अन्यायां अध्ययनायां, यत्र कार्यं अप्रियं वा आरोपितं इति मन्यते, तत्र कार्यविलम्बनं अधिकं दृश्यते। यत्र छात्रः कार्यं कर्तुं आवश्यकं कौशलं न अस्ति इति मन्यते, तत्र कार्यविलम्बनं न्यूनं दृश्यते।[१०][११]
"State of the Art" इत्याख्ये जर्नले प्रकाशिते अध्ययनं, यत् "आधुनिकरूसीऔद्योगिकसंस्थायां कर्मकराणां कार्यविलम्बनं प्रति संस्थागतव्यक्तिगतकारकाणां प्रभावः" इत्याख्यं, कर्मकराणां कार्यविलम्बनं प्रभावितुं यथान्यायं कारणानि उद्घाटयति। तेषु कारणेषु—कार्यप्रदर्शनमूल्याङ्कनस्य तीव्रता, संस्थायां तस्य कर्तव्यस्य महत्त्वम्, व्यवस्थापनं प्रति तस्य दृष्टिः च प्रमुखानि।[१२]
पाठ्यविलम्बनस्य व्यवहारलक्षणानि
[सम्पादयतु]विक्रमसंवत् २०६४ तमे वर्षे ग्रेगोरी श्राव्, थेरेसा वाड्किन्, लोरी ओलाफ्सन् इत्येते त्रयः पाठ्यविलम्बनं इति वर्गाय त्रयाणि लक्षणानि प्रस्तावितवन्तः—निष्फलता, अनावश्यकता, विलम्बनम्।[१३]
Steel इत्यनेन सर्वाणि पूर्वपरिभाषणानि समीक्ष्य, विक्रमसंवत् २०६४ तमे वर्षे निष्कर्षः प्राप्तः यत् कार्यविलम्बनं इत्युक्ते—"यत् कार्यं कर्तुं निश्चितम्, तत् स्वेच्छया विलम्बयति, यद्यपि तस्य परिणामं नकारात्मकं भविष्यति इति ज्ञातम्।"[१४]
Sabini तथा Silver इत्येते द्वौ कार्यविलम्बनस्य द्वे लक्षणे प्रतिपादयन्ति—स्थगनं च अयुक्तता च। यद्यपि विलम्बनस्य युक्तिकरणं अस्ति, तर्हि तत् कार्यविलम्बनं न इति ते मन्यन्ते।[१५]
Pogorskiy तथा Beckmann इत्येते द्वौ अध्ययनं कृत्वा, ज्ञातवन्तः यत् पाठकानां कार्यविलम्बनं जालविचरणव्यवहारे स्थिरानुक्रमरूपेण दृश्यते।[१६]
कार्यविलम्बनं प्रति प्रेरणासिद्धान्तानां समन्वयात्मकं दृष्टिकोणं अस्ति—कालप्रेरणासिद्धान्तः। एषः सिद्धान्तः कार्यविलम्बनस्य प्रमुखं पूर्वसूचकं (अपेक्षा, मूल्यं, चञ्चलता) गणनात्मकसमीकरणरूपेण संक्षिप्य प्रस्तुतयति।
मनोवैज्ञानिकदृष्ट्या
[सम्पादयतु]सुखसिद्धान्तः कार्यविलम्बनस्य कारणं स्यात्—व्यक्ति तनावयुक्तकार्यं विलम्बयित्वा नकारात्मकभावनां परिहारं कर्तुं इच्छति। विक्रमसंवत् २०७६ तमे वर्षे Rinaldi इत्यादिभिः कृतायां शोधायां ज्ञातम् यत् मापनयोग्यं बौद्धिकदौर्बल्यं अपि कार्यविलम्बनं प्रति कारणं स्यात्।[१७]
सन्दर्भः
[सम्पादयतु]- ↑ Duru, Erdinç; Balkis, Murat (June 2017). "Procrastination, Self-Esteem, Academic Performance, and Well-Being: A Moderated Mediation Model". International Journal of Educational Psychology 6 (2): 97–119. doi:10.17583/ijep.2017.2584. Archived from the original on 2 April 2019 – via ed.gov. Unknown parameter
|access-date=ignored (help); Unknown parameter|orig-year=ignored (help); Unknown parameter|url-status=ignored (help); Unknown parameter|doi-access=ignored (help) - ↑ Against the Gods: The remarkable story of risk. pp. 15.
- ↑ Ganesan (2014). "Procrastination and the 2 x 2 achievement goal framework in Malaysian undergraduate students". Psychology in the Schools 51 (5): 506–516. doi:10.1002/pits.21760.[नष्टसम्पर्कः]
- ↑ Lewis, Richard. "How Different Cultures Understand Time". Business Insider. Archived from the original on 2014-06-03. आह्रियत 2018-12-05.
- ↑ Mazur, James (1998). "Procrastination by Pigeons with Fixed-Interval Response Requirements". Journal of the Experimental Analysis of Behavior 69 (2): 185–197. PMC 1284653. PMID 9540230. doi:10.1901/jeab.1998.69-185.
- ↑ फलकम्:Cite magazine
- ↑ Solomon, LJ; Rothblum (1984). "Academic Procrastination: Frequency and Cognitive-Behavioural Correlates". Archived from the original on 2016-07-29. Unknown parameter
|url-status=ignored (help) - ↑ Gallagher, Robert P.; Golin, Anne; Kelleher, Kathleen (1992). "The Personal, Career, and Learning Skills Needs of College Students". Journal of College Student Development 33 (4): 301–10. Archived from the original on 2022-02-14. Unknown parameter
|access-date=ignored (help); Unknown parameter|url-status=ignored (help) - ↑ Klingsieck, Katrin B. (January 2013). "Procrastination". European Psychologist 18 (1): 24–34. ISSN 1016-9040. doi:10.1027/1016-9040/a000138.
- ↑ Norman A. Milgram; Barry Sroloff; Michael Rosenbaum (June 1988). "The Procrastination of Everyday Life". Journal of Research in Personality 22 (2): 197–212. doi:10.1016/0092-6566(88)90015-3.
- ↑ Barabanshchikova, Valentina V.; Ivanova, Svetlana A.; Klimova, Oxana A. (2018). "The Impact of Organizational and Personal Factors on Procrastination in Employees of a Modern Russian Industrial Enterprise". Psychology in Russia: State of the Art 11 (3): 69–85. doi:10.11621/pir.2018.0305. Unknown parameter
|doi-access=ignored (help) - ↑ The Impact of Organizational and Personal Factors on Procrastination in Employees of a Modern Russian Industrial Enterprise. 2018. pp. 69–85.
- ↑ Schraw, Gregory; Wadkins, Theresa; Olafson, Lori (2007). "Doing the Things We Do: A Grounded Theory of Academic Procrastination". Journal of Educational Psychology 99: 12–25. doi:10.1037/0022-0663.99.1.12.
- ↑ Sabini, J.; Silver, M. (1982). Moralities of everyday life. p. 128.
- ↑ Steel, Piers (2007). "The Nature of Procrastination: A Meta-Analytic and Theoretical Review of Quintessential Self-Regulatory Failure". Psychological Bulletin 133 (1): 65–94. PMID 17201571. doi:10.1037/0033-2909.133.1.65. Archived from the original on 2013-04-01. Unknown parameter
|s2cid=ignored (help); Unknown parameter|citeseerx=ignored (help); Unknown parameter|url-status=ignored (help) - ↑ Pogorskiy, Eduard; Beckmann, Jens F. (2022). "Learners' web navigation behaviour beyond learning management systems: A way into addressing procrastination in online learning?". Computers and Education: Artificial Intelligence 3. doi:10.1016/j.caeai.2022.100094. Unknown parameter
|s2cid=ignored (help); Unknown parameter|doi-access=ignored (help); Unknown parameter|article-number=ignored (help) - ↑ The procrastination equation: how to stop putting things off and start getting stuff done. p. 13.