कृष्णस्य उपाधिनामसूची
 |
|
परम्पराः
|
 प्रवेशद्वारम्:सनातनधर्मः |
कृष्णः एकः हिन्दुदेवः अस्ति यः विविधदृष्टिकोणेषु हिन्दुधर्मस्य अनेकेषु परम्परासु पूज्यते। हिन्दुधर्मे कृष्णः विष्णोः पूर्णः अष्टमः च अवतारः, अथवा सर्वोच्चदेवः (स्वयम् भगवान्) इति स्वप्रेरणया स्वीकृतः अस्ति।[१]
सर्वेषु हिन्दुदेवतासु लोकप्रियेषु अन्यतमः इति नाम्ना कृष्णः अनेकान् विशेषणान् प्राप्तवान्, ओडिशाराज्ये जगन्नाथः, महाराष्ट्रराज्ये विठोबा इत्यादयः अनेके प्रादेशिकदृष्ट्या महत्त्वपूर्णान् देवान् स्व्यकरोत् च। हिन्दुग्रन्थेषु तस्य विभिन्नदृष्टयः चित्रिताः सन्ति-भगवद्गीता गीतायां, एकः प्रियः शिशुः, एकः दिव्यः बालकः, एकः नखलाकार, एकः गोचारकः, एकः आदर्शप्रेमिकः, एकः दैवीः नायकः, एकः कूटनीतिज्ञः, एकः राजा, एकः राजा-निर्माता, एकः निस्वार्थः मित्रः, एकः दार्शनिकः, अर्जुनस्य रथ-चालकः, आध्यात्मिक-प्रवचनस्य वितरकः च। कृष्णस्य आख्यायिकायाः चर्चां कुर्वन्तः प्रमुखेषु शास्त्रेषु महाभारतं, हरिवंशः, श्रीमद्भागवत एवं विष्णुपुराणं च सन्ति। विष्णोः सहस्रनामानां सूच्यां विष्णु सहस्रनाम इत्यस्मिन् कृष्णस्य अनेकानि उपाधयः नामानि च सन्ति।
उपनाम
[सम्पादयतु]लोकप्रियतायां संस्कृते कृष्णः प्रायः १०८ नामैः सह सम्बद्धः अस्ति। कृष्णदेवेन सह सम्बद्धाः लोकप्रियेषु नामेषु, उपाधेषु, विशेषणेषु च पञ्चाशत् नामानि अधः लिखितानि सन्ति।
| नाम | अनुवादः |
|---|---|
| अच्युतः | सः यः दोषरहितः अस्ति [२] |
| माधवः | यः ज्ञानस्य स्वामी सः मधुः सदृशः |
| गोविन्दः | सः यः गोरक्षकः अस्ति [३] |
| जनार्दनः | यः सर्वजीविनां मूलनिवासः रक्षकः च अस्ति |
| केशवः | यस्य दीर्घं केशबन्धनं भवति सः केशिकायाः वधकः यः स्वयं त्रिमूर्ति अस्ति |
| हरिः | यः अपहारयति [४] |
| द्वारकानाथः | सः यः द्वारकायाः प्रभुः अस्ति |
| मुरारिः | सः यः असुर मुरस्य घातकः अस्ति [५] |
| वासुदेवः | सः यः वसुदेवस्य पुत्रः अस्ति |
| मुकुन्दः | यः मोक्षं प्रददाति सः [६] |
| पार्थीव | सः यः पार्थस्य सारथिः (अर्जुनः) [७] |
| मधुसुदनम् | सः यः असुर मधु-कैटभ इत्यस्य घातकः अस्ति [८] |
| दामोदरः | यस्य उदरं परितः रज्जुः अस्ति |
| जगन्नाथः (ओडिया: ଜଗନ୍ନାଥ) | सः यः विश्वस्य स्वामी अस्ति |
| गोपालः | सः यः गोरक्षकः अस्ति [९] |
| पुरुषोत्तमः (ओडिया: ପୁରୁଷୋତ୍ତମ) | सः यः सर्वोच्चः अस्ति |
| नन्दकुमारः | सः यः राजकुमारः (नन्दस्य पुत्रः) |
| मनोहरः | सः यः सुन्दरः अस्ति |
| जगदीशः | सः यः विश्वस्य रक्षकः अस्ति |
| सुरेशः | सः यः सूरानां स्वामी (देवस्य) |
| श्रीकान्तः | यः श्रीना प्रियः (लक्ष्मी) |
| श्रीनाथः | सः यः श्री (लक्ष्मी) इत्यस्य पतिः अस्ति |
| परमेश्वरः | यः सर्वोच्चः प्रभुः अस्ति |
| मोहनः | सः यः मोहनीयः अस्ति |
| गिरिधरः | यः पर्वतैः वहति |
| सर्वजनः | यः सर्वज्ञः अस्ति |
| पुण्यः | यः अत्यन्तं शुद्धः अस्ति |
| मुरलीधरः | यः मुरलीं वहति सः [१०] |
| देवकीपुत्रः | यः देवक्याः पुत्रः अस्ति |
| नवनीतः | यः लोहं खादति सः |
| निरञ्जनाः | सः यः निर्दोषः अस्ति |
| हृषीकेशः | सः यः इन्द्रियानाम् स्वामी अस्ति [११] |
| पतितपावनः | यः कश्चित् मृतानां शुद्धेति स एव [१२] |
| श्यामसुन्दरः | यः कृष्णः सुन्दरः च अस्ति |
| यदुन्दनः | सः यः यदुकुलस्य सदस्यः अस्ति |
| ईश्वरः | यः प्रभुः अस्ति (विश्वस्य) |
| ज्ञानेश्वरः | यः ज्ञानस्य स्वामी अस्ति |
| चतुर्भुजः | यस्य चत्वारः बाहवः सन्ति |
| दयानिधिः | यः दयामयः स एव स एव [१३] |
| दयालुः | यः करुणायाः भण्डारः अस्ति |
| अनिरुद्धः | यः न प्रतिषिद्धः |
| अक्षराः | सः यः अविनाशी अस्ति |
| अद्भुतः | सः यः विस्मितः अस्ति |
| रुक्मिणीपतिः | सः यः रुक्मिणीवर्यस्य पतिः अस्ति [१४] |
| योगेश्वरः | सः योगस्य स्वामी अस्ति |
| राधावल्लभः | सः यः राधायाः प्रियः अस्ति [१५] |
| पाण्डुरङ्गः | यः पण्ढरपुरस्य स्वामी अस्ति |
| गुरुवायुरप्पः (मलयाळ: ഗുരുവായൂരപ്പൻ) | सः यः गुरुवायुपुरस्य पिता अस्ति |
| कण्णः (तमिळ: கண்ணன்) | यः प्रियः सः [१६] |
| कान्हाः | सः कृष्णवर्णीयः अस्ति |
| पद्मनाभः | यस्य नाभितः पद्मम् उद्भवति |
अपि पश्यतु
[सम्पादयतु]सन्दर्भः
[सम्पादयतु]- ↑ Perspectives on Krsna's Various Personalities. pp. 333–335.
- ↑ www.wisdomlib.org (2016-04-09). "Acyuta, Acyutā: 31 definitions". www.wisdomlib.org (in English). आह्रियत 2022-12-05.
- ↑ Food, Feasts, and Faith: An Encyclopedia of Food Culture in World Religions [2 volumes]. 2017-04-17. p. 331.
- ↑ An Ornament for Jewels: Love Poems For The Lord of Gods, by Vedantadesika. 2007-10-18. p. 161.
- ↑ www.wisdomlib.org (2019-01-13). "Murari, Mura-ari, Murāri: 10 definitions". www.wisdomlib.org (in English). आह्रियत 2022-12-05.
- ↑ www.wisdomlib.org (2016-08-07). "Mukunda, Mukundā, Mukumda: 20 definitions". www.wisdomlib.org (in English). आह्रियत 2022-12-05.
- ↑ www.wisdomlib.org (2017-04-20). "Parthasarathi, Pārthasārathī, Pārthasārathi, Partha-sarathi: 4 definitions". www.wisdomlib.org (in English). आह्रियत 2022-12-05.
- ↑ www.wisdomlib.org (2012-06-29). "Madhusudana, Madhusūdana, Madhu-sudana: 20 definitions". www.wisdomlib.org (in English). आह्रियत 2022-12-05.
- ↑ www.wisdomlib.org (2012-06-29). "Gopala, Gopāla, Go-pala: 28 definitions". www.wisdomlib.org (in English). आह्रियत 2022-12-05.
- ↑ www.wisdomlib.org (2019-01-08). "Muralidhara, Muralīdhara, Murali-dhara: 9 definitions". www.wisdomlib.org (in English). आह्रियत 2022-12-05.
- ↑ उद्धरणे दोषः : अमान्या
<ref>शृङ्खला;The Heart of Hinduism: The Eastern Path to Freedom, Empowerment, and ... - Stephen Knapp - Google Booksइत्यस्य आधारः अज्ञातः - ↑ www.wisdomlib.org (2018-05-25). "Patitapavana, Patitapāvana: 3 definitions". www.wisdomlib.org (in English). आह्रियत 2022-12-05.
- ↑ www.wisdomlib.org (2011-12-19). "Dayanidhi: 4 definitions". www.wisdomlib.org (in English). आह्रियत 2022-12-05.
- ↑ www.wisdomlib.org (2022-01-10). "Rukminipati, Rukmini-pati, Rukmiṇīpati: 1 definition". www.wisdomlib.org (in English). आह्रियत 2022-12-05.
- ↑ www.wisdomlib.org (2019-01-06). "Radhavallabha, Rādhāvallabha: 6 definitions". www.wisdomlib.org (in English). आह्रियत 2022-12-05.
- ↑ An Ornament for Jewels: Love Poems For The Lord of Gods, by Vedantadesika. 2007-10-18. p. 162.
ग्रन्थसूची
[सम्पादयतु]- नॉट्, किम् (२०००). Hinduism: A Very Short Introduction. ऑक्सफ़ॉर्ड विश्वविद्यालय प्रॅस, संयुक्त राज्य अमेरिका. ISBN 0-19-285387-2.
बाह्यशृङ्खलाः
[सम्पादयतु]- कृष्णामृत स्तोत्रः १०८ ब्रह्मानन्दपुराणस्य कृष्णनामानां विवरणम् ३.३६. आङ्ग्लभाषायाम्; अनुवादः जी. वी. तगड़ेद्वारा।अनुवादः जी. वी. तगड़े
- कृष्णस्य 108 नामानि
- अष्टोत्तरसनातनम् (१०८ नामानि): कृष्णः (देवनगरी MP3 ध्वनि)
- सहस्रनाम (१००० नामानि): कृष्णः, गोपालः, बालकृष्णः, राधाकृष्णः
- "भगवान् श्रीकृष्णस्य" सम्बद्धानि पृष्ठानि