मुर्रा महिषः

मुर्रा महिषः मुख्यतया दुग्धनिर्माणार्थं पोषितस्य जलमहिषस्य ( Bubalus bubalis ) जातिः अस्ति । भारतस्य हरियाणा - पञ्जाब- देशयोः अस्य उत्पत्तिः भवति, यत्र भिवानी, आगरा, हिसार, रोहतक, जिन्द, झाझार, फतेहाबाद, गुड़गांव, दिल्ली-राजधानीक्षेत्रे च अस्य मण्डलेषु स्थापिता अस्ति इटली, बुल्गारिया, मिस्र इत्यादिषु अन्येषु देशेषु दुग्धमहिषस्य दुग्धस्य उत्पादनं सुधारयितुम् अस्य उपयोगः कृतः अस्ति । पञ्जाबस्य लक्ष्मी-दुग्धशालायां मुर्रा-महिषः 26.335 इति अभिलेखं स्थापितवान् दुग्धस्य 2016 राष्ट्रियपशुपालनप्रतियोगितायां एक्स्पो च। ब्राजील्देशे एषा महिषजातिः मांसस्य, क्षीरस्य च उत्पादनार्थं उपयुज्यते । मुर्राः उच्चमूल्येन विक्रीयन्ते ।

भारतीयमहिषजातीनां मध्ये मुर्रा-नगरस्य दुग्धस्य उत्पादनं सर्वाधिकं भवति इति ज्ञायते ।

स्वरूपम्‌

ब्राजीलस्य एकस्मिन् कृषिक्षेत्रे मुर्रा महिषः

।^{[उद्धरणं वाञ्छितम्]}

तेषां प्रायः ह्रस्वाः, कठिनवक्राः च शृङ्गाः भवन्ति । वृषभाणां भारः 550 किलोग्राम (1,210 पाउन्ड) परिमितः भवति तथा गावः 450 किलोग्राम (990 पाउन्ड) परितः . दुग्धस्य औसतं उत्पादनं 2,200 भवति ३१० दिवसेषु स्तनपानकाले ।

इयं महिष्याणां महत्त्वपूर्णा जातिः अस्ति यस्य गृहं हरियाणा-मण्डलस्य रोहतक-हिसार-जिन्द्-मण्डलयोः पञ्जाबस्य नाभा-पटियाला-मण्डलयोः अस्ति ।

वर्णः प्रायः जेट् कृष्णः भवति यस्य पुच्छे मुखस्य च श्वेतचिह्नानि सन्ति तथा च कदाचित् अन्तस्थानानि दृश्यन्ते ।तेषां नेत्राणि कृष्णानि, सक्रियाणि, स्त्रीषु प्रमुखाणि च भवन्ति, किन्तु पुरुषेषु किञ्चित् संकुचितानि, भित्तियुक्तानि न भवेयुः अर्थात् कर्णिकायां श्वेतत्वं न भवेत् तेषां कण्ठाः दीर्घाः कृशाः च पुरुषेषु स्थूलाः विशालाः च भवन्ति । तेषां कर्णाः ह्रस्वाः, कृशाः, सजगाः च भवन्ति

कठिनवक्रशृङ्गम् अस्याः जातिस्य महत्त्वपूर्णं चरित्रम् अस्ति ।

शरीरस्य आकारः विशालः, कण्ठः, शिरः च तुल्यकालिकरूपेण दीर्घः भवति ।

स्त्रीणां शिरः ह्रस्वः, सूक्ष्मः, स्पष्टः च कटितः भवति ।

नितम्बं विस्तृतं, अग्रपृष्ठं च पतति।

अस्याः जात्याः महिषगवः भारते क्षीर-घृत-मेदः-उत्पादकेषु कार्यकुशलेषु अन्यतमाः सन्ति ।

मक्खनस्य मेदः मात्रा ७% भवति औसतं दुग्धपानस्य उपजः १५००-२५०० किलोग्रामपर्यन्तं भवति औसतं दुग्धस्य उपजः ६.८ किलोग्राम/दिनम् अस्ति ।

यदा तु कतिपये व्यक्तिगतपशवः १९.१ किलोग्राम/दिनपर्यन्तं अधिकं उत्पादनं ददति ।

प्रथमे वत्सप्रसवसमये आयुः ४५-५० मासाः, अन्तर्वत्सकालः ४५०-५०० दिवसाः च भवति ।

शोध संस्थान

एतेषु संस्थानेषु मुर्राजातेः वर्धनार्थं प्रसारार्थं च शोधकार्यक्रमाः प्रचलन्ति : १.

• हिसार-नगरस्य महिष-संशोधन-केन्द्रीय-संस्थानम् भारते मुर्रा-महिषजातेः उन्नयनार्थं, गो-निषेचनार्थं च कृषकाणां महिष-प्रजनकानाञ्च मुर्रा-महिष-वीर्यस्य प्रसारणार्थं च प्रमुखा शोध-संस्था अस्ति उच्चगुणवत्तायुक्तस्य जातिस्य प्रतिकृतिं कर्तुं तया मुर्रा महिषस्य क्लोनिङ्ग् कृतम् अस्ति ।
• राष्ट्रीयदुग्धसंशोधनसंस्था कर्णालनगरस्य कृषिदुग्धविश्वविद्यालयः अस्ति ।
• फिलिपिन्स्-देशस्य फिलिपिन्स्-देशस्य काराबाओ-केन्द्रं स्थानीय-उष्णकटिबंधीय-स्थितौ अनुकूलतायै मुर्रा-महिषाणां प्रजननं करोति ।

अपि द्रष्टव्यम्

• जलमहिषजातीनां सूची
• भारतीयपशुजातीनां सूची
• भारतीय कृषि अनुसन्धान संस्थान (IARI)
• सरकारी पशुपालनक्षेत्रं, हिसार, दुग्धस्य उपजं वर्धयितुं पशूनां खाद्यं सुधारयितुम् अनुसन्धानं प्रसारणं च संस्था, सीआईआरबी हिसारस्य पार्श्वे स्थितम्