मेल्बोर्न्
मेल्बोर्न् वा जलप्रवाहपुरम् (स्थानीयनाम – नार्म्; Naarm) विक्टोरिया-राज्यस्य राजधानी च सर्वाधिकजनसंख्यायुक्तं च नगरं अस्ति, यः ऑस्ट्रेलियादेशस्य द्वितीयं जनसंख्यायुक्तं नगरं स्यात्, सिड्नीपुर्याः अनन्तरम्। नगरस्य नाम सामान्यतया ९,९९३ वर्गसहस्रमापनम् -परिमितं क्षेत्रं निर्दिशति, यत्र ३१ स्थानीयप्रशासनसंस्थानां समाहारः अस्ति। विशेषतया "मेल्बोर्ननगरपालिका" इत्यस्य क्षेत्रं मेल्बोर्ननगरस्य केन्द्रीयव्यवसायिकक्षेत्रे केन्द्रितं दृश्यते।
एतत् नगरं पोर्ट् फिलिप्-खाड्याः उत्तरपूर्वतटीयभागं व्याप्नोति। संवत्सरे २०२४ तमे, नगरस्य जनसंख्या ५३५०७०५ आसीत्, यः ऑस्ट्रेलियादेशस्य जनसंख्यायाः १९ प्रतिशतं स्यात्। अस्य नगरस्य निवासी "मेल्बोर्नवासिनः" इत्युच्यन्ते।
मेल्बोर्नप्रदेशे ४०,००० संवत्सरात् अधिककालं यावत् आदिवासीविक्टोरियावासिनः निवसन्ति। एषः प्रदेशः कुलिन्-जनजातेः गणानां कृते महत्त्वपूर्णं मिलनस्थलं च आसीत्। कुलिन्-जनजातेः पञ्चजनानां मध्ये, मेल्बोर्नप्रदेशस्य पारम्परिकं संरक्षकत्वं बून्वुरुंग्, वोइवुरुंग्, वुरुन्द्जेरी इत्येभ्यः जनजातिभ्यः प्राप्तम्।
संवत्सरे १८०३ तमे, ब्रिटनदेशेन पोर्ट् फिलिप्-प्रदेशे अल्पकालिकं दण्डनिवेशनं स्थाप्यते स्म, यः न्यू साउथ् वेल्स्-उपनिवेशस्य भागः आसीत्। संवत्सरे १८३५ तमे, वान् डाइमन्स् लैंड् (अधुनातनं तस्मानियादेशम्) इत्यस्मात् स्वतन्त्रवसतिनां आगमनात् मेल्बोर्ननगरस्य स्थापना अभवत्। संवत्सरे १८३७ तमे, एषः नगरः राजकीयं उपनिवेशनं रूपेण समाविष्टः अभवत्, च यः तदा युनाइटेड् किंग्डम्-देशस्य प्रधानमन्त्रिणः विलियम् लैम्ब्, द्वितीयः मेल्बोर्न्-विकौण्ट् इत्यस्मिन् नाम्नि नामितः अभवत्। संवत्सरे १८४७ तमे, महाराज्ञ्या विक्टोरियायाः नगररूपेण घोषितः, च संवत्सरे १८५१ तमे विक्टोरिया-उपनिवेशस्य राजधानीरूपेण स्थापितः।
स्वर्णखनी-युगे (१८५०-१८८० दशके), एषः नगरः दीर्घकालिकं समृद्धिकालं प्रविष्टवान्, यः कालः मेल्बोर्नं ऑस्ट्रेलियायाः च विश्वस्य च प्रमुखं धनाढ्यं च महानगरं रूपेण परिवर्तितवान्। संवत्सरे १९०१ तमे ऑस्ट्रेलियायाः संघटनानन्तरं, मेल्बोर्नं अस्य राष्ट्रस्य अस्थायीं राजधानीं आसीत्, यावत् संवत्सरे १९२७ तमे कैनबेरानगरं स्थायीं राजधानीं अभवत्।
अधुना मेल्बोर्ननगरं सांस्कृतिकविविधतायुक्तं दृश्यते, च विश्वनगराणां मध्ये चतुर्थं विदेशजन्मजातानां जनसंख्यायाः स्थानं प्राप्तम्। एषः नगरः एशिया-प्रशान्तप्रदेशे प्रमुखं वित्तकेन्द्रं अस्ति, यः २०२४ तमे वैश्विकवित्तकेन्द्रसूच्यां २८ तमं स्थानं प्राप्तवान्। मेल्बोर्ननगरस्य स्थापत्यशैली विक्टोरियायुगस्य भवनानि, यथा "राजकीयप्रदर्शनमण्डपः" (विश्वविरासत-सूच्युक्तः), च विश्वस्य उच्चतमं गगनचुम्बिनीनां समाहारं च समन्वयति।
प्रमुखानि स्थळानि – मेल्बोर्न्-क्रीडाक्षेत्रम्, विक्टोरियाराष्ट्रचित्रशाला च। एषः नगरः ऑस्ट्रेलियायाः नियमक्रीडायाः, प्रभाववादचित्रशिल्पस्य, चलचित्रकलायाः च जन्मस्थलं अस्ति। एषः नगरः चित्रकला, सङ्गीतम्, नाट्यकला च प्रसिद्धः अस्ति। वार्षिकं प्रमुखं क्रीडाप्रदर्शनं यथा "ऑस्ट्रेलियायाः ग्राण्ड् प्रिक्स्", "ऑस्ट्रेलियन् ओपन्" च आयोजयति। संवत्सरे १९५६ तमे ग्रीष्मकालीनं ओलम्पिक्-क्रीडायोजनं अपि अत्र अभवत्। २०१० दशके मेल्बोर्नं विश्वस्य सर्वश्रेष्ठं निवासयोग्यं नगरं रूपेण बहुशः स्थानं प्राप्तवान्।
मेल्बोर्नविमानपत्तनं ऑस्ट्रेलियायाः द्वितीयं व्यस्ततमं विमानपत्तनं अस्ति, च मेल्बोर्नबन्दरं राष्ट्रस्य सर्वाधिकं व्यस्तं समुद्रबन्दरं अस्ति। नगरस्य प्रमुखं महानगर-रेल्-स्थानकं "फ्लिण्डर्स् मार्गस्थानकं", च प्रमुखं प्रादेशिकं रेल्-मार्गं च "सदर्न् क्रॉस् स्थानकं" अस्ति। एषः नगरः ऑस्ट्रेलियायाः विस्तीर्णतमं राजमार्गजालं च विश्वस्य प्रमुखं नगरीय-ट्राम्-जालं च धारयति।