तपाम्यहमहं वर्षं...

गीतोपदेशः

तपाम्यहमहं वर्षं निगृाम्युत्सृजामि च ।

अमृतं चैव मृत्युश्च सदसच्चाहमर्जुन ॥ १९ ॥

पदच्छेदः

तपामि अहम् अहं वर्षं निगृह्णामि अत्सृजामि च अमृतं च एव मृत्युः च सत् असत् च अहम् अर्जुन ॥ १९ ॥

अन्वयः

अर्जुन ! अहं तपामि, अहं वर्षं निगृामि, अहम् उत्सृजामि च । अहम् एव अमृतं च मृत्युः च सत् असत् च ।

पदार्थः

अर्जुन = हे अर्जुन !

अहं तपामि = अहं तापयामि

वर्षम् = वृष्टिम्

निगृामि = रुणध्मि

उत्सृजामि च= त्यजामि अपि

अमृतं च एव = अमृतम् अपि

मृत्युः च = मरणं च

सत् = स्थूलं दृश्यम्

असत् च = सूक्ष्मं च ।

तात्पर्यम्

अहमेव ग्रीष्मकाले आदित्यरूपः सन् जगदिदं तापयामि । वृष्टिकाले चतुरः मासान् जलं मुञ्चामि, अन्यान् अष्ट मासान् निगृामि । अहमेव सर्वेषां जीवनं मृत्युश्च । अहमेव स्थूलं दृश्यं सूक्ष्मं च ।

सम्बद्धसम्पर्कतन्तुः

• भगवद्गीता (मूलश्लोकाः)
• भगवद्गीता