"अरिस्टाटल्" इत्यस्य संस्करणे भेदः
(लघु) Robot: Adding min:Aristoteles |
(लघु) Bot: Migrating 151 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q868 (translate me) |
||
पङ्क्तिः ३१: | पङ्क्तिः ३१: | ||
[[वर्गः:गणितज्ञाः]] |
[[वर्गः:गणितज्ञाः]] |
||
[[वर्गः:वैज्ञानिकाः]] |
[[वर्गः:वैज्ञानिकाः]] |
||
[[af:Aristoteles]] |
|||
[[als:Aristoteles]] |
|||
[[am:አሪስጣጣሊስ]] |
|||
[[an:Aristótil]] |
|||
[[ang:Aristoteles]] |
|||
[[ar:أرسطو]] |
|||
[[arz:اريسطو]] |
|||
[[ast:Aristóteles]] |
|||
[[az:Aristotel]] |
|||
[[ba:Аристотель]] |
|||
[[bat-smg:Aristuotelis]] |
|||
[[be:Арыстоцель]] |
|||
[[be-x-old:Арыстотэль]] |
|||
[[bg:Аристотел]] |
|||
[[bn:এরিস্টটল]] |
|||
[[br:Aristoteles]] |
|||
[[bs:Aristotel]] |
|||
[[ca:Aristòtil]] |
|||
[[cdo:Ā-lī-sê̤ṳ-dŏ̤-dáik]] |
|||
[[ceb:Aristóteles]] |
|||
[[ckb:ئەرەستوو]] |
|||
[[co:Aristotele]] |
|||
[[cs:Aristotelés]] |
|||
[[cv:Аристотель]] |
|||
[[cy:Aristoteles]] |
|||
[[da:Aristoteles]] |
|||
[[de:Aristoteles]] |
|||
[[diq:Aristoteles]] |
|||
[[el:Αριστοτέλης]] |
|||
[[en:Aristotle]] |
|||
[[eo:Aristotelo]] |
|||
[[es:Aristóteles]] |
|||
[[et:Aristoteles]] |
|||
[[eu:Aristoteles]] |
|||
[[ext:Aristóteli]] |
|||
[[fa:ارسطو]] |
|||
[[fi:Aristoteles]] |
|||
[[fiu-vro:Aristoteles]] |
|||
[[fo:Aristoteles]] |
|||
[[fr:Aristote]] |
|||
[[fy:Aristoteles]] |
|||
[[ga:Arastotail]] |
|||
[[gan:亞里斯多德]] |
|||
[[gd:Aristoteles]] |
|||
[[gl:Aristóteles]] |
|||
[[gu:એરિસ્ટોટલ]] |
|||
[[he:אריסטו]] |
|||
[[hi:अरस्तु]] |
|||
[[hif:Aristotle]] |
|||
[[hr:Aristotel]] |
|||
[[ht:Aristotle]] |
|||
[[hu:Arisztotelész]] |
|||
[[hy:Արիստոտել]] |
|||
[[ia:Aristotele]] |
|||
[[id:Aristoteles]] |
|||
[[ie:Aristoteles]] |
|||
[[ilo:Aristoteles]] |
|||
[[io:Aristoteles]] |
|||
[[is:Aristóteles]] |
|||
[[it:Aristotele]] |
|||
[[ja:アリストテレス]] |
|||
[[jbo:aristoteles]] |
|||
[[jv:Aristoteles]] |
|||
[[ka:არისტოტელე]] |
|||
[[kaa:Aristotel]] |
|||
[[kab:Aristot]] |
|||
[[kk:Аристотель]] |
|||
[[km:អារីស្តូត]] |
|||
[[kn:ಅರಿಸ್ಟಾಟಲ್]] |
|||
[[ko:아리스토텔레스]] |
|||
[[ku:Arîstoteles]] |
|||
[[ky:Аристотель]] |
|||
[[la:Aristoteles]] |
|||
[[lad:Aristoteles]] |
|||
[[lb:Aristoteles]] |
|||
[[lij:Aristotele]] |
|||
[[lmo:Aristotel]] |
|||
[[lt:Aristotelis]] |
|||
[[lv:Aristotelis]] |
|||
[[map-bms:Aristoteles]] |
|||
[[min:Aristoteles]] |
|||
[[mk:Аристотел]] |
|||
[[ml:അരിസ്റ്റോട്ടിൽ]] |
|||
[[mn:Аристотель]] |
|||
[[mr:ॲरिस्टॉटल]] |
|||
[[mrj:Аристотель]] |
|||
[[ms:Aristotle]] |
|||
[[mt:Aristotile]] |
|||
[[mwl:Aristóteles]] |
|||
[[my:အရစ္စတိုတယ်]] |
|||
[[mzn:ارسطو]] |
|||
[[nah:Aristotelēs]] |
|||
[[nds:Aristoteles]] |
|||
[[nds-nl:Aristoteles]] |
|||
[[ne:अरस्तू]] |
|||
[[new:एरिस्टोटल]] |
|||
[[nl:Aristoteles]] |
|||
[[nn:Aristoteles]] |
|||
[[no:Aristoteles]] |
|||
[[nov:Aristotéles]] |
|||
[[oc:Aristòtel]] |
|||
[[or:ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ]] |
|||
[[os:Аристотель]] |
|||
[[pa:ਅਰਸਤੂ]] |
|||
[[pag:Aristotle]] |
|||
[[pl:Arystoteles]] |
|||
[[pms:Aristòtil]] |
|||
[[pnb:ارسطو]] |
|||
[[ps:ارستو]] |
|||
[[pt:Aristóteles]] |
|||
[[qu:Aristotelis]] |
|||
[[ro:Aristotel]] |
|||
[[ru:Аристотель]] |
|||
[[rue:Арістотель]] |
|||
[[sah:Аристотель]] |
|||
[[sc:Aristotele]] |
|||
[[scn:Aristòtili]] |
|||
[[sco:Aristotle]] |
|||
[[sh:Aristotel]] |
|||
[[si:ඇරිස්ටෝටල්]] |
|||
[[simple:Aristotle]] |
|||
[[sk:Aristoteles]] |
|||
[[sl:Aristotel]] |
|||
[[sq:Aristoteli]] |
|||
[[sr:Аристотел]] |
|||
[[su:Aristoteles]] |
|||
[[sv:Aristoteles]] |
|||
[[sw:Aristoteli]] |
|||
[[szl:Arystoteles]] |
|||
[[ta:அரிசுட்டாட்டில்]] |
|||
[[te:అరిస్టాటిల్]] |
|||
[[tg:Арасту]] |
|||
[[th:อาริสโตเติล]] |
|||
[[tl:Aristoteles]] |
|||
[[tr:Aristoteles]] |
|||
[[tt:Аристотель]] |
|||
[[uk:Аристотель]] |
|||
[[ur:ارسطو]] |
|||
[[uz:Arastu]] |
|||
[[vec:Aristotele]] |
|||
[[vep:Aristotel']] |
|||
[[vi:Aristoteles]] |
|||
[[vo:Aristoteles]] |
|||
[[war:Aristóteles]] |
|||
[[xmf:არისტოტელე]] |
|||
[[yi:אריסטו]] |
|||
[[yo:Aristotulu]] |
|||
[[zea:Aristoteles]] |
|||
[[zh:亚里士多德]] |
|||
[[zh-min-nan:Aristotélēs]] |
|||
[[zh-yue:阿里士多德]] |
२१:३१, ८ मार्च् २०१३ इत्यस्य संस्करणं
जननम् |
384 BC Stageira, Chalcidice |
---|---|
मरणम् |
322 BC (age 61 or 62) Euboea |
कालः | Ancient philosophy |
क्षेत्रम् | Western philosophy |
School |
Peripatetic school Aristotelianism |
मुख्य विचार: | Physics, Metaphysics, Poetry, Theatre, Music, Rhetoric, Politics, Government, Ethics, Biology, Zoology |
प्रमुख विचारः | Golden mean, Reason, Logic, Syllogism, Passion |
प्रभावः
| |
प्रभावितः
Virtually all Western philosophy that came after his works; Alexander the Great, Avicenna, Averroes, Maimonides, Albertus Magnus, Thomas Aquinas, Duns Scotus, Ptolemy, Copernicus, Galileo, and most of Islamic philosophy, Jewish philosophy, Christian philosophy, science and more....
|
(कालः – क्रि.पू. ३८४ तः क्रि.पू.३२२)
अयम् अरिस्टाटल् (ARISTOTLE) प्रपञ्चस्य प्रथमः जीवविज्ञानी अस्ति । आधुनिकानाम् इतिहासकाराणां “वैज्ञानिकं विधानं” निरूपितवान् अरिस्टाटल् एव । सः क्रि.पू.३८४तमे वर्षे ग्रीस्-देशस्य “सगिर” इति प्रदेशे जन्म प्राप्नोत् । अयम् अरिस्टाटल् दिग्विजययात्रां कुर्वन्, विश्वम् एव जित्वा आग्च्छामि इति वदन्, भारतं प्रति आगत्य पुरूरवेण पराजितः सन् प्रतिगतस्य चक्रवर्तिनः अलेग्साण्डरस्य गुरुः । विश्वे एव अद्वितीयस्य विज्ञानचिन्तकस्य अरिस्टाटलस्य पिता म्यासिडेनियाराजस्य आस्थाने वैद्यः आसीत् । तस्मात् एव कारणात् अरिस्टाटल् विज्ञाने, तत्त्वज्ञाने च आसक्तिं प्राप्नोत् । अरिस्टाटल् तत्त्वशास्त्रं, गणितं, भौतविज्ञानं, खगोलविज्ञानं, रसायनविज्ञानं, जीवविज्ञानं च अधीत्य संशोधनानि अपि अकरोत् ।
क्रि.पू.३६७तमे वर्षे अरिस्टाटलस्य पिता दिवङ्गतः । तदा अरिस्टाटल् १७ वर्षीयः आसीत् । तदा सः अथेन्स्-नगरं गत्वा सुप्रसिद्धस्य तत्त्वशास्त्रज्ञस्य प्लेटोवर्यस्य शिष्यत्वं प्राप्नोत् । २० वर्षाणि यावत् प्लेटोसमीपे अध्ययनम् अकरोत् अरिस्टाटल् । अरिस्टाटल् अत्यन्तं बुद्धिमान् आसीत्, सदा प्रश्नान् पृच्छति स्म च । तस्मात् गुरुः प्लेटो सन्तुष्टः भवति स्म । अतः एव अरिस्टाटल् गुरोः प्लेटोः प्रियः शिष्यः सञ्जातः । अरिस्टाटल्स्य ३७तमे वयसि गुरुः प्लेटो अपि कालवशः जातः । तदनन्तरम् अरिस्टाटल् १२ वर्षाणि यावत् ग्रीस्-देशे, एषियामैनर्-देशेषु सञ्चरन्, पाठयन्, प्रकृतिवीक्षणं कुर्वन्, लिखन् च कालम् अयापयत् । सर्वदा तस्य् हस्ते किमपि एकं पुस्तकं भवति स्म एव । यत् यत् पश्यति तत् सर्वम् अपि टिप्पणिपुस्तके उल्लिखति स्म अरिस्टाटल् । जीविनां लोके स्वेन दृष्टं सर्वम् उल्लिखन् १८० प्रभेदान् मीनान्, शुक्तिमतान् प्राणीन्, जले वसतः जन्तून् च संशोध्य, नामोल्लेखं कृत्वा विवृतवान् आसीत् । तदनन्तरं भूमौ वसतः प्राणीन् अपि तत्र पट्टिकायां योजितवान् । तदनन्तरं तेषां सर्वेषां प्राणिनां दैहिकलक्षणानाम् अनुगुणं वर्गीकरणम् अपि अकरोत् । तस्मात् एव कारणात् अरिस्टाटल् जगति एव प्रथमः जीवविज्ञानि इति प्रसिद्धिम् अपि प्राप्नोत् ।
केषाञ्चन प्राणिनां कशेरुकं भवति ते कशेरुकाः । केषाञ्चन प्राणिनां कशेरुकं न भवति ते अकशेरुकाः । केचन प्राणिनः अण्डरूपेण जन्म प्राप्नुवन्ति । अन्ये केचन प्राणिनः मातृवत् रूपं प्राप्य जन्म प्राप्नुवन्ति । केषाञ्चन प्राणिनां शरीरस्य उष्णता तेषां वसतिस्थानस्य परिसरस्य अनुगुणं परिवर्तते । कदाचित् शीतलं कदाचित् उष्णं वा भवति शरीरम् । ते शीतरक्तप्राणिनः । केषाञ्चन प्राणिनां शरीरस्य उष्णता सर्वदा समाना भवति । ते च उष्णरक्तप्राणिनः । इत्येतान् अंशान् संशोध्य उल्लिखितवान् । अरिस्टाटल्स्य अपेक्षानुगुणं सस्यानं प्राणिनां च प्रभेदानां सङ्ग्रहणाय तस्य शिष्यः अलेक्साण्डरः व्याधान्, वाटिकारक्षकान्, धीवरान् च असूचयत् । जगति विद्यमानस्य सर्वस्य अपि देशस्य प्राणिवैविध्यं, सस्यवैविध्यं च सङ्ग्रहीतुं ग्रीस्-देशे, एषियाखण्डे च सहस्राधिकाः नियुक्ताः आसन् अलेक्साण्डरेण । तैः सङ्गृहीतं सर्वं प्राप्य अध्ययनं संशोधनं च कृत्वा अरिस्टाटल् “जीवशास्त्रस्य पितामहः” इति प्रसिद्धः सञ्जातः ।
जगतः ज्ञानभण्डारं प्रवेष्टुम् अरिस्टाटल् समीपे विद्यमाना कुञ्चिका नाम तर्कः एव । वस्तुस्थितिः तेन अरिस्टाटलेन प्राप्तस्य ज्ञानस्य आधारः आसीत् । परितः विद्यमानं सर्वम् अपि सूक्ष्मेक्षिकया परिशील्य, वास्तविकैः अंशैः सिद्धान्तं निरूपयतः तस्य वैज्ञानिकः मनोधर्मः आसीत् । अयम् अरिस्टाटल् न केवलं शिष्यान् बोधयति स्म अपि तु सामान्यानां जनानाम् अवगमनाय् उपन्यासम् अपि करोति स्म । अरिस्टाटल् ४०० पुस्तकानि लिखितवान् इति ज्ञायते । तस्य पुस्तकानि ४ शतकस्य ग्रीक्विद्वत्ततायाः विश्वकोषः इति वक्तुं शक्यते । सः खगोलविज्ञानविषये, भौतशास्त्रे, काव्ये, जीवशास्त्रे, प्राणिशास्त्रे, राज्यशास्त्रे, तर्कशास्त्रे, नीतिशास्त्रे, वाक्पटुत्वविषये च ग्रन्थान् अलिखत् । २०००वर्षेभ्यः पूर्वं तेन कृतानि संशोधनानि अवलोकनानि च अद्यतनीयाः विज्ञानिनः अपि अङ्गीकुर्वन्ति ।
क्रि.पू.३२३तमे वर्षे चक्रवर्ती अलेक्साण्डरः “ब्याबिलान्” इति प्रदेशे मरणम् अवाप्नोत् । तदा शिष्यस्य मरणवार्तां ज्ञात्वा, स्वस्य प्राणानाम् अपायम् अवलोक्य “काल्सिस्” इति प्रदेशं प्रति पलायनम् अकरोत् । तदनन्तरवर्षे एव ६३तमे वयसि क्रि.पू.३२२तमे वर्षे अरिस्टाटल् दिवं गतः । विश्वस्य इतिहासे एव “आश्चर्यकरः गुरुः” इति कीर्तिं प्राप्तवान् अस्ति अरिस्टाटल् ।