"उत्तरकाशीमण्डलम्" इत्यस्य संस्करणे भेदः
(लघु) Suchetaav इति प्रयोक्त्रा उत्तरकाशी मण्डलम् इत्येतत् उत्तरकाशीमण्डलम् इत्येतत् प्रति चालितम् |
(लघु)No edit summary |
||
पङ्क्तिः १: | पङ्क्तिः १: | ||
{{Infobox settlement |
|||
उत्तराखण्ड् राज्ये स्थितः एकः मण्डल | |
|||
| name = उत्तरकाशीमण्डलम् |
|||
| native_name = Uttarkashi District |
|||
| other_name = |
|||
| settlement_type = उत्तरकाशी जिला |
|||
| image_skyline = Gangotri-temple.jpg |
|||
| image_alt = उत्तरकाशीमण्डलम् |
|||
| image_caption = '''उत्तरकाशीमण्डलस्य गङ्गोत्रीमन्दिरम्''' |
|||
| image_map = |
|||
| pushpin_map = India Uttarakhand |
|||
| pushpin_label_position = |
|||
| pushpin_map_alt = |
|||
| pushpin_map_caption = [[भारतम्|भारते]] [[उत्तराखण्ड|उत्तराखण्डे]] उत्तरकाशीमण्डलस्यावस्थितिः |
|||
| latd = 30.73 |
|||
| latm = |
|||
| lats = |
|||
| latNS = N |
|||
| longd = 78.45 |
|||
| longm = |
|||
| longs = |
|||
| longEW = E |
|||
| coordinates_display = |
|||
| established_title = <!-- Established --> |
|||
| subdivision_type = देशः |
|||
| subdivision_name = {{flag|India}} |
|||
| subdivision_type1 = राज्यम् |
|||
| subdivision_name1 = [[उत्तराखण्डः]] |
|||
| subdivision_type2 = उपमण्डलानि |
|||
| subdivision_name2 = मोडी, भाटवाडी, पुरौला, राजगढी, डूण्डा, चिन्यलीसौर |
|||
| subdivision_type3 = विस्तारः |
|||
| subdivision_name3 = ८,०१६ च.कि.मी. |
|||
| subdivision_type4 = जनसङ्ख्या(२०११) |
|||
| subdivision_name4 = ६,१८,९३१ |
|||
| timezone1 = भारतीयमानसमयः(IST) |
|||
| utc_offset1 = +५:३० |
|||
| blank_name_sec2 = लिङ्गानुपातः |
|||
| blank_info_sec2 = पु.-५०%, स्त्री.-४९% |
|||
| blank2_name = साक्षरता |
|||
| blank2_info = ७५.८१% |
|||
| blank3_name = भाषाः |
|||
| blank3_info = कुमाँउनी, गढवाली, [[हिन्दी]], [[आङ्ग्लभाषा|आङ्ग्लं]] च |
|||
| website = http://tehri.nic.in/ |
|||
| footnotes = |
|||
}} |
|||
'''उत्तरकाशीमण्डलम्''' ({{lang-hi|उत्तरकाशी जिला}}, {{lang-en| Uttarkashi District}}) [[उत्तराखण्ड]]राज्यस्य [[गढवालविभागः|गढवालविभागे]] स्थितं किञ्चन मण्डलम् अस्ति । अस्य मण्डलस्य केन्द्रम् अस्ति [[उत्तरकाशी] इति नगरम् । उत्तरकाशीमण्डलं कृषि-जलपात-वन्यविविधता-शिक्षणादिभ्यः प्रख्यातमस्ति । अस्मिन् मण्डले गङ्गोत्री-यमुनोत्री-मन्दिरे स्तः । |
|||
== भौगोलिकम् == |
|||
उत्तरकाशीमण्डलस्य विस्तारः ४,०८० च.कि.मी.-मितः अस्ति । [[उत्तराखण्ड]]राज्यस्य उत्तरभागे इदं मण्डलमस्ति । अस्योत्तरदिशि [[हिमाचलराज्यम्|हिमाचलराज्यं]], [[चीनदेशः]] च, दक्षिणदिशि [[देहरादूनमण्डलम्|देहरादूनमण्डलं]], [[पौरीगढवालमण्डलम्|पौरीगढवालमण्डलं]], [[रुद्रप्रयागमण्डलम्|रुद्रप्रयागमण्डलं]] च, पूर्वदिशि [[चमोलीमण्डलम्|चमोलीमण्डलं]], चीनदेशः च, पश्चिमदिशि [[देहरादूनमण्डलम्]] अस्ति । |
|||
== जनसङ्ख्या == |
|||
[[चित्रम्: Uttarkashi chart.png|left|250px|]] |
|||
उत्तरकाशीमण्डलस्य जनसङ्ख्या(२०११) ८,०१६ अस्ति । अत्र १,६८,५९७ पुरुषाः, १,६१,४८९ स्त्रियः, ४६,३०७ बालकाः (२४,१६५ बालकाः, २२,१४२ बालिकाः च) सन्ति । अस्मिन् मण्डले प्रतिचतुरस्रकिलोमीटर्मिते ४१ जनाः वसन्ति अर्थात् अस्य मण्डलस्य जनसङ्ख्यासान्द्रता प्रतिचतुरस्रकिलोमीटर् ४१ जनाः । २००१-२०११ दशके अस्मिन् मण्डले जनसङ्ख्यावृद्धिः ११.८९% आसीत् । अत्र पुं-स्त्री अनुपातः १०००-९५८ अस्ति । अत्र साक्षरता ७५.८१% अस्ति । अत्र लिङ्गानुगुणं साक्षरतानुपातः पुं – ८८.७९% स्त्री – ६२.३५% अस्ति । |
|||
== उपमण्डलानि == |
|||
अस्मिन् मण्डले षड् उपमण्डलानि सन्ति । तानि- मोडी, भाटवाडी, पुरौला, राजगढी, डूण्डा, चिन्यलीसौर |
|||
== वीक्षणीयस्थलानि == |
|||
अस्मिन् मण्डले बहूनि प्रसिद्धानि मन्दिराणि सन्ति । यथा – गङ्गोत्रीमन्दिरं, यमुनोत्रीमन्दिरं, शनिमन्दिरं, भैरवमन्दिरं, कपिलमुनेः आश्रमः, कर्णदेवता, पोखुदेवता, दुर्योधनमन्दिरम् । |
|||
=== गङ्गोत्रीमन्दिरम् === |
|||
मानवानां सर्वाणि पापानि हरन्ती नदी गङ्गा अस्ति । अतः नदीषु गङ्गायाः पूजा सर्वाधिका भवति । गङ्गानदी पवित्रतायाः प्रतीकः अस्ति । अतः कथ्यते यत्, अमुकं जलं गङ्गाजलवत् पवित्रमस्तीति । पुराणे कथास्ति यत्, मानवानां पापशमनार्थं, पालनार्थञ्च विष्णुः गङ्गां स्वपादाङ्गुष्ठात् उद्भावति । गङ्गायाः उद्भवे सति तस्याः पूजा प्रारभत । एवम् एतस्मिन् स्थले गङ्गायाः पवित्रमन्दिरस्य निर्माणमभूदिति । अस्मात् मन्दिरादेवास्य स्थलस्य नाम गङ्गोत्रीति । अन्या कथास्ति यस्यां भगीरथनामकः राजा गङ्गायाः भूमिमार्गं प्रशस्तं करणाय तपस्तपति । तस्य तपसा एव गङ्गायाः अवतरणं स्वर्गात् भूलोके अभूदिति । अतः गङ्गायाः एकं नाम भागीरथी अस्ति । |
|||
=== यमुनोत्री === |
|||
गङ्गायाः वर्णः श्वेतः इति कथयन्ति । परन्तु यमुनायाः वर्णः कृष्णः वा श्यामः इति कथयन्ति । यमुनोत्रीयात्रा क्लिष्टतमा यात्रास्ति । यमुनानदी कालिन्दीपर्वतात् उद्भवति । यमुनोत्रीयात्रायाः मार्गे मार्कण्डेयर्षेः आश्रमः अस्ति । अनुमानमस्ति यत्, तत्र स्थित्वैव मार्कण्डेयर्षिः मार्कण्डेयपुराणम् अलिखत् । |
|||
अस्मिन् मण्डले अन्यानि बहूनि वीक्षणीयस्थलानि सन्ति । यथा – नेहरु इन्स्टिट्युट् ओफ माउण्टेनिंग्, विझ्डम् कोटेज्, गोबाण्ड् नेशनल् पार्क्, पुलोरा एक्वेशनस्, टिहरी शहीद स्मारक । |
|||
{{Geographic location |
|||
|Centre = उत्तरकाशीमण्डलम् |
|||
|North = [[हिमाचलराज्यम्|हिमाचलराज्यं]], [[चीनदेशः]] |
|||
|South = [[देहरादूनमण्डलम्|देहरादूनमण्डलं]], [[पौरीगढवालमण्डलम्|पौरीगढवालमण्डलं]], [[रुद्रप्रयागमण्डलम्]] |
|||
|East = [[चमोलीमण्डलम्|चमोलीमण्डलं]], चीनदेशः |
|||
|West = [[देहरादूनमण्डलम्]] |
|||
{{उत्तराखण्डस्य |
{{उत्तराखण्डस्य मण्डलानि}} |
||
[[वर्गः:उत्तराखण्डस्य मण्डलानि]] |
०४:४५, १७ डिसेम्बर् २०१३ इत्यस्य संस्करणं
उत्तरकाशीमण्डलम् Uttarkashi District | |
---|---|
उत्तरकाशी जिला | |
उत्तरकाशीमण्डलस्य गङ्गोत्रीमन्दिरम् | |
देशः | India |
राज्यम् | उत्तराखण्डः |
उपमण्डलानि | मोडी, भाटवाडी, पुरौला, राजगढी, डूण्डा, चिन्यलीसौर |
विस्तारः | ८,०१६ च.कि.मी. |
जनसङ्ख्या(२०११) | ६,१८,९३१ |
Time zone | UTC+५:३० (भारतीयमानसमयः(IST)) |
साक्षरता | ७५.८१% |
भाषाः | कुमाँउनी, गढवाली, हिन्दी, आङ्ग्लं च |
लिङ्गानुपातः | पु.-५०%, स्त्री.-४९% |
Website | http://tehri.nic.in/ |
उत्तरकाशीमण्डलम् (हिन्दी: उत्तरकाशी जिला, आङ्ग्ल: Uttarkashi District) उत्तराखण्डराज्यस्य गढवालविभागे स्थितं किञ्चन मण्डलम् अस्ति । अस्य मण्डलस्य केन्द्रम् अस्ति [[उत्तरकाशी] इति नगरम् । उत्तरकाशीमण्डलं कृषि-जलपात-वन्यविविधता-शिक्षणादिभ्यः प्रख्यातमस्ति । अस्मिन् मण्डले गङ्गोत्री-यमुनोत्री-मन्दिरे स्तः ।
भौगोलिकम्
उत्तरकाशीमण्डलस्य विस्तारः ४,०८० च.कि.मी.-मितः अस्ति । उत्तराखण्डराज्यस्य उत्तरभागे इदं मण्डलमस्ति । अस्योत्तरदिशि हिमाचलराज्यं, चीनदेशः च, दक्षिणदिशि देहरादूनमण्डलं, पौरीगढवालमण्डलं, रुद्रप्रयागमण्डलं च, पूर्वदिशि चमोलीमण्डलं, चीनदेशः च, पश्चिमदिशि देहरादूनमण्डलम् अस्ति ।
जनसङ्ख्या
उत्तरकाशीमण्डलस्य जनसङ्ख्या(२०११) ८,०१६ अस्ति । अत्र १,६८,५९७ पुरुषाः, १,६१,४८९ स्त्रियः, ४६,३०७ बालकाः (२४,१६५ बालकाः, २२,१४२ बालिकाः च) सन्ति । अस्मिन् मण्डले प्रतिचतुरस्रकिलोमीटर्मिते ४१ जनाः वसन्ति अर्थात् अस्य मण्डलस्य जनसङ्ख्यासान्द्रता प्रतिचतुरस्रकिलोमीटर् ४१ जनाः । २००१-२०११ दशके अस्मिन् मण्डले जनसङ्ख्यावृद्धिः ११.८९% आसीत् । अत्र पुं-स्त्री अनुपातः १०००-९५८ अस्ति । अत्र साक्षरता ७५.८१% अस्ति । अत्र लिङ्गानुगुणं साक्षरतानुपातः पुं – ८८.७९% स्त्री – ६२.३५% अस्ति ।
उपमण्डलानि
अस्मिन् मण्डले षड् उपमण्डलानि सन्ति । तानि- मोडी, भाटवाडी, पुरौला, राजगढी, डूण्डा, चिन्यलीसौर
वीक्षणीयस्थलानि
अस्मिन् मण्डले बहूनि प्रसिद्धानि मन्दिराणि सन्ति । यथा – गङ्गोत्रीमन्दिरं, यमुनोत्रीमन्दिरं, शनिमन्दिरं, भैरवमन्दिरं, कपिलमुनेः आश्रमः, कर्णदेवता, पोखुदेवता, दुर्योधनमन्दिरम् ।
गङ्गोत्रीमन्दिरम्
मानवानां सर्वाणि पापानि हरन्ती नदी गङ्गा अस्ति । अतः नदीषु गङ्गायाः पूजा सर्वाधिका भवति । गङ्गानदी पवित्रतायाः प्रतीकः अस्ति । अतः कथ्यते यत्, अमुकं जलं गङ्गाजलवत् पवित्रमस्तीति । पुराणे कथास्ति यत्, मानवानां पापशमनार्थं, पालनार्थञ्च विष्णुः गङ्गां स्वपादाङ्गुष्ठात् उद्भावति । गङ्गायाः उद्भवे सति तस्याः पूजा प्रारभत । एवम् एतस्मिन् स्थले गङ्गायाः पवित्रमन्दिरस्य निर्माणमभूदिति । अस्मात् मन्दिरादेवास्य स्थलस्य नाम गङ्गोत्रीति । अन्या कथास्ति यस्यां भगीरथनामकः राजा गङ्गायाः भूमिमार्गं प्रशस्तं करणाय तपस्तपति । तस्य तपसा एव गङ्गायाः अवतरणं स्वर्गात् भूलोके अभूदिति । अतः गङ्गायाः एकं नाम भागीरथी अस्ति ।
यमुनोत्री
गङ्गायाः वर्णः श्वेतः इति कथयन्ति । परन्तु यमुनायाः वर्णः कृष्णः वा श्यामः इति कथयन्ति । यमुनोत्रीयात्रा क्लिष्टतमा यात्रास्ति । यमुनानदी कालिन्दीपर्वतात् उद्भवति । यमुनोत्रीयात्रायाः मार्गे मार्कण्डेयर्षेः आश्रमः अस्ति । अनुमानमस्ति यत्, तत्र स्थित्वैव मार्कण्डेयर्षिः मार्कण्डेयपुराणम् अलिखत् । अस्मिन् मण्डले अन्यानि बहूनि वीक्षणीयस्थलानि सन्ति । यथा – नेहरु इन्स्टिट्युट् ओफ माउण्टेनिंग्, विझ्डम् कोटेज्, गोबाण्ड् नेशनल् पार्क्, पुलोरा एक्वेशनस्, टिहरी शहीद स्मारक । {{Geographic location |Centre = उत्तरकाशीमण्डलम् |North = हिमाचलराज्यं, चीनदेशः |South = देहरादूनमण्डलं, पौरीगढवालमण्डलं, रुद्रप्रयागमण्डलम् |East = चमोलीमण्डलं, चीनदेशः |West = देहरादूनमण्डलम्