"उत्तरकाशीमण्डलम्" इत्यस्य संस्करणे भेदः
(लघु)No edit summary |
(लघु) clean up using AWB |
||
| पङ्क्तिः ४३: | पङ्क्तिः ४३: | ||
| footnotes = |
| footnotes = |
||
}} |
}} |
||
'''उत्तरकाशीमण्डलम्''' ({{lang-hi|उत्तरकाशी जिला}}, {{lang-en| Uttarkashi District}}) [[उत्तराखण्ड]]राज्यस्य [[गढवालविभागः|गढवालविभागे]] स्थितं किञ्चन मण्डलम् अस्ति । अस्य मण्डलस्य केन्द्रम् अस्ति [[उत्तरकाशी] इति नगरम् । उत्तरकाशीमण्डलं कृषि-जलपात-वन्यविविधता-शिक्षणादिभ्यः प्रख्यातमस्ति । अस्मिन् मण्डले [[गङ्गोत्री]]-[[यमुनोत्री]]-मन्दिरे स्तः । |
'''उत्तरकाशीमण्डलम्''' ({{lang-hi|उत्तरकाशी जिला}}, {{lang-en| Uttarkashi District}}) [[उत्तराखण्ड]]राज्यस्य [[गढवालविभागः|गढवालविभागे]] स्थितं किञ्चन मण्डलम् अस्ति । अस्य मण्डलस्य केन्द्रम् अस्ति [[उत्तरकाशी]] इति नगरम् । उत्तरकाशीमण्डलं कृषि-जलपात-वन्यविविधता-शिक्षणादिभ्यः प्रख्यातमस्ति । अस्मिन् मण्डले [[गङ्गोत्री]]-[[यमुनोत्री]]-मन्दिरे स्तः । |
||
== भौगोलिकम् == |
== भौगोलिकम् == |
||
उत्तरकाशीमण्डलस्य विस्तारः ४,०८० च.कि.मी.-मितः अस्ति । [[उत्तराखण्ड]]राज्यस्य उत्तरभागे इदं मण्डलमस्ति । अस्योत्तरदिशि [[हिमाचलप्रदेशः]], [[चीनदेशः]] च, दक्षिणदिशि [[देहरादूनमण्डलम्|देहरादूनमण्डलं]], [[पौरीगढवालमण्डलम्|पौरीगढवालमण्डलं]], [[रुद्रप्रयागमण्डलम्|रुद्रप्रयागमण्डलं]] च, पूर्वदिशि [[चमोलीमण्डलम्|चमोलीमण्डलं]], [[चीनदेशः]] च, पश्चिमदिशि [[देहरादूनमण्डलम्]] अस्ति । |
उत्तरकाशीमण्डलस्य विस्तारः ४,०८० च.कि.मी.-मितः अस्ति । [[उत्तराखण्ड]]राज्यस्य उत्तरभागे इदं मण्डलमस्ति । अस्योत्तरदिशि [[हिमाचलप्रदेशः]], [[चीनदेशः]] च, दक्षिणदिशि [[देहरादूनमण्डलम्|देहरादूनमण्डलं]], [[पौरीगढवालमण्डलम्|पौरीगढवालमण्डलं]], [[रुद्रप्रयागमण्डलम्|रुद्रप्रयागमण्डलं]] च, पूर्वदिशि [[चमोलीमण्डलम्|चमोलीमण्डलं]], [[चीनदेशः]] च, पश्चिमदिशि [[देहरादूनमण्डलम्]] अस्ति । |
||
== जनसङ्ख्या == |
== जनसङ्ख्या == |
||
[[चित्रम्: |
[[चित्रम्:Uttarkashi chart.png|left|250px]] |
||
उत्तरकाशीमण्डलस्य जनसङ्ख्या(२०११) ८,०१६ अस्ति । अत्र १,६८,५९७ पुरुषाः, १,६१,४८९ स्त्रियः, ४६,३०७ बालकाः (२४,१६५ बालकाः, २२,१४२ बालिकाः च) सन्ति । अस्मिन् मण्डले प्रतिचतुरस्रकिलोमीटर्मिते ४१ जनाः वसन्ति अर्थात् अस्य मण्डलस्य जनसङ्ख्यासान्द्रता प्रतिचतुरस्रकिलोमीटर् ४१ जनाः । २००१-२०११ दशके अस्मिन् मण्डले जनसङ्ख्यावृद्धिः ११.८९% आसीत् । अत्र पुं-स्त्री अनुपातः १०००-९५८ अस्ति । अत्र साक्षरता ७५.८१% अस्ति । अत्र लिङ्गानुगुणं साक्षरतानुपातः पुं – ८८.७९% स्त्री – ६२.३५% अस्ति । |
उत्तरकाशीमण्डलस्य जनसङ्ख्या(२०११) ८,०१६ अस्ति । अत्र १,६८,५९७ पुरुषाः, १,६१,४८९ स्त्रियः, ४६,३०७ बालकाः (२४,१६५ बालकाः, २२,१४२ बालिकाः च) सन्ति । अस्मिन् मण्डले प्रतिचतुरस्रकिलोमीटर्मिते ४१ जनाः वसन्ति अर्थात् अस्य मण्डलस्य जनसङ्ख्यासान्द्रता प्रतिचतुरस्रकिलोमीटर् ४१ जनाः । २००१-२०११ दशके अस्मिन् मण्डले जनसङ्ख्यावृद्धिः ११.८९% आसीत् । अत्र पुं-स्त्री अनुपातः १०००-९५८ अस्ति । अत्र साक्षरता ७५.८१% अस्ति । अत्र लिङ्गानुगुणं साक्षरतानुपातः पुं – ८८.७९% स्त्री – ६२.३५% अस्ति । |
||
| पङ्क्तिः ६०: | पङ्क्तिः ६०: | ||
== वीक्षणीयस्थलानि == |
== वीक्षणीयस्थलानि == |
||
अस्मिन् मण्डले बहूनि प्रसिद्धानि मन्दिराणि सन्ति । यथा – [[गङ्गोत्री]]मन्दिरं, [[यमुनोत्री]]मन्दिरं, [[शनि]]मन्दिरं, [[भैरव]]मन्दिरं, कपिलमुनेः आश्रमः, कर्णदेवता, पोखुदेवता, दुर्योधनमन्दिरम् । |
अस्मिन् मण्डले बहूनि प्रसिद्धानि मन्दिराणि सन्ति । यथा – [[गङ्गोत्री]]मन्दिरं, [[यमुनोत्री]]मन्दिरं, [[शनि]]मन्दिरं, [[भैरव]]मन्दिरं, कपिलमुनेः आश्रमः, कर्णदेवता, पोखुदेवता, दुर्योधनमन्दिरम् । |
||
=== [[गङ्गोत्री]]मन्दिरम् === |
=== [[गङ्गोत्री]]मन्दिरम् === |
||
मानवानां सर्वाणि पापानि हरन्ती नदी अस्ति [[गङ्गा]] । अतः नदीषु [[गङ्गा]]याः पूजा सर्वाधिका भवति । [[गङ्गा]]नदी पवित्रतायाः प्रतीकः अस्ति । अतः कथ्यते यत्, अमुकजलं [[गङ्गा]]जलवत् पवित्रमस्तीति । पुराणे कथास्ति यत्, मानवानां पापशमनार्थं, पालनार्थञ्च [[विष्णुः]] गङ्गां स्वपादाङ्गुष्ठात् उद्भावयत् । [[गङ्गा]]याः उद्भवे सति तस्याः पूजा प्रारभत । एवम् एतस्मिन् स्थले [[गङ्गा]]याः पवित्रमन्दिरस्य निर्माणमभूदिति । अस्मात् मन्दिरादेव अस्य स्थलस्य नाम [[गङ्गोत्री]]ति । अन्या कथास्ति यस्यां [[भगीरथ]]नामकः राजा [[गङ्गा]]याः प्रवाहमार्गं प्रशस्तं कर्तुं तपस्तप्यत । तस्य तपसा एव [[गङ्गा]]याः अवतरणं स्वर्गात् भूलोके अभूदिति । अतः [[गङ्गा]]याः अपरं नाम [[भागीरथी]] अस्ति । |
मानवानां सर्वाणि पापानि हरन्ती नदी अस्ति [[गङ्गा]] । अतः नदीषु [[गङ्गा]]याः पूजा सर्वाधिका भवति । [[गङ्गा]]नदी पवित्रतायाः प्रतीकः अस्ति । अतः कथ्यते यत्, अमुकजलं [[गङ्गा]]जलवत् पवित्रमस्तीति । पुराणे कथास्ति यत्, मानवानां पापशमनार्थं, पालनार्थञ्च [[विष्णुः]] गङ्गां स्वपादाङ्गुष्ठात् उद्भावयत् । [[गङ्गा]]याः उद्भवे सति तस्याः पूजा प्रारभत । एवम् एतस्मिन् स्थले [[गङ्गा]]याः पवित्रमन्दिरस्य निर्माणमभूदिति । अस्मात् मन्दिरादेव अस्य स्थलस्य नाम [[गङ्गोत्री]]ति । अन्या कथास्ति यस्यां [[भगीरथ]]नामकः राजा [[गङ्गा]]याः प्रवाहमार्गं प्रशस्तं कर्तुं तपस्तप्यत । तस्य तपसा एव [[गङ्गा]]याः अवतरणं स्वर्गात् भूलोके अभूदिति । अतः [[गङ्गा]]याः अपरं नाम [[भागीरथी]] अस्ति । |
||
=== [[यमुनोत्री]] === |
=== [[यमुनोत्री]] === |
||
[[गङ्गा]]याः वर्णः श्वेतः इति कथ्यते । [[यमुना]]याः वर्णः कृष्णः श्यामः वा इति कथ्यते । [[यमुनोत्री]]यात्रा क्लिष्टतमा यात्रास्ति । [[यमुनानदी]] कालिन्दीपर्वतात् उद्भवति । [[यमुनोत्री]]यात्रायाः मार्गे मार्कण्डेयर्षेः आश्रमः अस्ति । अनुमानमस्ति यत्, तत्र स्थित्वैव मार्कण्डेयर्षिः [[मार्कण्डेयपुराणम्]] अलिखत् । |
[[गङ्गा]]याः वर्णः श्वेतः इति कथ्यते । [[यमुना]]याः वर्णः कृष्णः श्यामः वा इति कथ्यते । [[यमुनोत्री]]यात्रा क्लिष्टतमा यात्रास्ति । [[यमुनानदी]] कालिन्दीपर्वतात् उद्भवति । [[यमुनोत्री]]यात्रायाः मार्गे मार्कण्डेयर्षेः आश्रमः अस्ति । अनुमानमस्ति यत्, तत्र स्थित्वैव मार्कण्डेयर्षिः [[मार्कण्डेयपुराणम्]] अलिखत् । |
||
अस्मिन् मण्डले अन्यानि बहूनि वीक्षणीयस्थलानि सन्ति । यथा – नेहरु इन्स्टिट्युट् ओफ माउण्टेनिंग्, विझ्डम् कोटेज्, गोबाण्ड् नेशनल् पार्क्, पुलोरा एक्वेशनस्, टिहरी शहीद स्मारक । |
अस्मिन् मण्डले अन्यानि बहूनि वीक्षणीयस्थलानि सन्ति । यथा – नेहरु इन्स्टिट्युट् ओफ माउण्टेनिंग्, विझ्डम् कोटेज्, गोबाण्ड् नेशनल् पार्क्, पुलोरा एक्वेशनस्, टिहरी शहीद स्मारक । |
||
| पङ्क्तिः ८९: | पङ्क्तिः ८९: | ||
{{उत्तराखण्डस्य मण्डलानि}} |
{{उत्तराखण्डस्य मण्डलानि}} |
||
[[वर्गः:उत्तराखण्डस्य मण्डलानि]] |
[[वर्गः:उत्तराखण्डस्य मण्डलानि]] |
||
१५:५५, १५ फेब्रवरी २०१४ इत्यस्य संस्करणं
उत्तरकाशीमण्डलम् Uttarkashi District | |
|---|---|
|
उत्तरकाशी जिला | |
 उत्तरकाशीमण्डलस्य गङ्गोत्रीमन्दिरम् | |
| देशः |
 India |
| राज्यम् | उत्तराखण्डः |
| उपमण्डलानि | मोडी, भाटवाडी, पुरौला, राजगढी, डूण्डा, चिन्यलीसौर |
| विस्तारः | ८,०१६ च.कि.मी. |
| जनसङ्ख्या(२०११) | ६,१८,९३१ |
| Time zone | UTC+५:३० (भारतीयमानसमयः(IST)) |
| साक्षरता | ७५.८१% |
| भाषाः | कुमाँउनी, गढवाली, हिन्दी, आङ्ग्लं च |
| लिङ्गानुपातः | पु.-५०%, स्त्री.-४९% |
| Website | http://tehri.nic.in/ |
उत्तरकाशीमण्डलम् (हिन्दी: उत्तरकाशी जिला, आङ्ग्ल: Uttarkashi District) उत्तराखण्डराज्यस्य गढवालविभागे स्थितं किञ्चन मण्डलम् अस्ति । अस्य मण्डलस्य केन्द्रम् अस्ति उत्तरकाशी इति नगरम् । उत्तरकाशीमण्डलं कृषि-जलपात-वन्यविविधता-शिक्षणादिभ्यः प्रख्यातमस्ति । अस्मिन् मण्डले गङ्गोत्री-यमुनोत्री-मन्दिरे स्तः ।
भौगोलिकम्
उत्तरकाशीमण्डलस्य विस्तारः ४,०८० च.कि.मी.-मितः अस्ति । उत्तराखण्डराज्यस्य उत्तरभागे इदं मण्डलमस्ति । अस्योत्तरदिशि हिमाचलप्रदेशः, चीनदेशः च, दक्षिणदिशि देहरादूनमण्डलं, पौरीगढवालमण्डलं, रुद्रप्रयागमण्डलं च, पूर्वदिशि चमोलीमण्डलं, चीनदेशः च, पश्चिमदिशि देहरादूनमण्डलम् अस्ति ।
जनसङ्ख्या
उत्तरकाशीमण्डलस्य जनसङ्ख्या(२०११) ८,०१६ अस्ति । अत्र १,६८,५९७ पुरुषाः, १,६१,४८९ स्त्रियः, ४६,३०७ बालकाः (२४,१६५ बालकाः, २२,१४२ बालिकाः च) सन्ति । अस्मिन् मण्डले प्रतिचतुरस्रकिलोमीटर्मिते ४१ जनाः वसन्ति अर्थात् अस्य मण्डलस्य जनसङ्ख्यासान्द्रता प्रतिचतुरस्रकिलोमीटर् ४१ जनाः । २००१-२०११ दशके अस्मिन् मण्डले जनसङ्ख्यावृद्धिः ११.८९% आसीत् । अत्र पुं-स्त्री अनुपातः १०००-९५८ अस्ति । अत्र साक्षरता ७५.८१% अस्ति । अत्र लिङ्गानुगुणं साक्षरतानुपातः पुं – ८८.७९% स्त्री – ६२.३५% अस्ति ।
उपमण्डलानि
अस्मिन् मण्डले षड् उपमण्डलानि सन्ति । तानि- मोडी, भाटवाडी, पुरौला, राजगढी, डूण्डा, चिन्यलीसौर
वीक्षणीयस्थलानि
अस्मिन् मण्डले बहूनि प्रसिद्धानि मन्दिराणि सन्ति । यथा – गङ्गोत्रीमन्दिरं, यमुनोत्रीमन्दिरं, शनिमन्दिरं, भैरवमन्दिरं, कपिलमुनेः आश्रमः, कर्णदेवता, पोखुदेवता, दुर्योधनमन्दिरम् ।
गङ्गोत्रीमन्दिरम्
मानवानां सर्वाणि पापानि हरन्ती नदी अस्ति गङ्गा । अतः नदीषु गङ्गायाः पूजा सर्वाधिका भवति । गङ्गानदी पवित्रतायाः प्रतीकः अस्ति । अतः कथ्यते यत्, अमुकजलं गङ्गाजलवत् पवित्रमस्तीति । पुराणे कथास्ति यत्, मानवानां पापशमनार्थं, पालनार्थञ्च विष्णुः गङ्गां स्वपादाङ्गुष्ठात् उद्भावयत् । गङ्गायाः उद्भवे सति तस्याः पूजा प्रारभत । एवम् एतस्मिन् स्थले गङ्गायाः पवित्रमन्दिरस्य निर्माणमभूदिति । अस्मात् मन्दिरादेव अस्य स्थलस्य नाम गङ्गोत्रीति । अन्या कथास्ति यस्यां भगीरथनामकः राजा गङ्गायाः प्रवाहमार्गं प्रशस्तं कर्तुं तपस्तप्यत । तस्य तपसा एव गङ्गायाः अवतरणं स्वर्गात् भूलोके अभूदिति । अतः गङ्गायाः अपरं नाम भागीरथी अस्ति ।
यमुनोत्री
गङ्गायाः वर्णः श्वेतः इति कथ्यते । यमुनायाः वर्णः कृष्णः श्यामः वा इति कथ्यते । यमुनोत्रीयात्रा क्लिष्टतमा यात्रास्ति । यमुनानदी कालिन्दीपर्वतात् उद्भवति । यमुनोत्रीयात्रायाः मार्गे मार्कण्डेयर्षेः आश्रमः अस्ति । अनुमानमस्ति यत्, तत्र स्थित्वैव मार्कण्डेयर्षिः मार्कण्डेयपुराणम् अलिखत् ।
अस्मिन् मण्डले अन्यानि बहूनि वीक्षणीयस्थलानि सन्ति । यथा – नेहरु इन्स्टिट्युट् ओफ माउण्टेनिंग्, विझ्डम् कोटेज्, गोबाण्ड् नेशनल् पार्क्, पुलोरा एक्वेशनस्, टिहरी शहीद स्मारक ।
|
हिमाचलप्रदेशः, चीनदेशः |
| ||
| देहरादूनमण्डलम् | 
|
चमोलीमण्डलं, चीनदेशः | ||
 उत्तरकाशीमण्डलम् 
| ||||
| ||||
| देहरादूनमण्डलं, पौरीगढवालमण्डलं, रुद्रप्रयागमण्डलम् |
बाह्यानुबन्धः
http://www.mapsofindia.com/maps/uttaranchal/districts/uttarkashi.htm