असम

असमराज्यम्
राज्यम्
Seal
भारते असमराज्यम्
असमराज्यस्य मानचित्रम्
राष्ट्रम्	भारतम्
उद्घोषणम्	सा.श.१९४७तमवर्षस्य अगष्टमासस्य १५तमदिनम् ।
राजधानी	दिसपुरम्
मण्डलम्	२७
Government
• राज्यपालः	जानकीवल्लभः पट्नायिक्
• मुख्यमन्त्री	तरुणः गोगी
Area
• Total	७८५५० km२
Area rank	१६तमः
Population  (२०११)
• Total	३११६९२७२
• Rank	१४तमः
• Density	४००/km२
Time zone	UTC+05:30 (भारतीय कालगणनम्)
साक्षरतापरिमाणम्	७३.१८% (१५तमः)
भाषाः	अस्सामि, कर्बि, बोडो, बेङ्गाली
Website	http://assam.gov.in

असमराज्यम् (Assam) ईशान्य भारते विद्यमानं किञ्चन राज्यम् । भारतस्य सीमाप्रदेशे विद्यमानं राज्यम् अस्ति । राज्यस्य विस्तीर्णं ७८,४६६ चदर कि. मि. अस्ति । अस्य राज्यस्य उत्तरे अरुणाचलप्रदेशः, पूर्वे नागाल्याण्ड तथा मणिपुर, दक्षिणे मिजोरमा तथा मेघालयः, पश्चिमे बाङ्ग्लादेशश्च भवन्ति । अस्य राज्यस्य राजधानि "दिसपुर"।

भौगोलिकम्

असम-राज्यं पूर्वोत्तरराज्यानां प्रवेशद्वारं मन्यते । इदं पर्वतीयक्षेत्रम् अस्ति । अतः असम-राज्यस्य वातावरणं मनोहरं भवति । ग्रीष्मकाले असमराज्यस्य अधिकतमं तापमानं २५ तः ३० डिग्री मात्रात्मकं, शीतर्तौ न्यूनतमं तापमानं ६ डिग्री मात्रात्मकं भवति । इदं राज्यं भूटान-देशस्य, बाङ्ग्लादेशस्य च अन्ताराष्ट्रियसीमयोः समीपे स्थितम् अस्ति । अस्मिन् राज्ये अधिकतमानि पर्वतीयस्थलानि सन्ति । असम-राज्यस्य उत्तरदिशि भूटान-देशः, अरुणाचलप्रदेशराज्यं च अस्ति । पूर्वदिशि मणिपुर-राज्यं, नागालैण्ड्-राज्यम्, अरुणाचलप्रदेश-राज्यं, दक्षिणदिशि मेघालय-राज्यं, मिजोरम-राज्यं, त्रिपुरा-राज्यं च अस्ति ।

भूकम्पः, आपूरणम् असम-राज्यस्य मुख्ये भौगोलिकसमस्ये स्तः । आपूरणेन प्रतिवर्षं प्रायः ८ तः १० कोटि रूप्यकाणां सम्पत्तीनां हानिः जायते । ई. स. १९६६ तमस्य वर्षस्य आपूरणेन १६००० किलोमीटर्मितं क्षेत्रं जलप्लावितम् अभवत् । असम-राज्ये शैलस्तराणां सञ्चलनेन भूकम्पस्य सम्भावनायाः आधिक्यं भवति । ई. स. १८९७ तमस्य वर्षस्य भूकम्पः असम-राज्यस्य बृहत्तमः भूकम्पः मन्यते । तस्मिन् भूकम्पे भूस्खलनेन, मार्गावरोधेन च महती हानिः जाता । प्रायः १०५५० जनाः मृताः आसन् ।

भूमिः

काँप्, लेटेराइट् च अस्य राज्यस्य प्रमुखे मृत्तिके स्तः । ते पर्वतीयक्षेत्रेषु, स्थलभागेषु च प्राप्येते । काँप-मृत्तिका नदीनाम् आपूरणक्षेत्रे प्राप्यते । आपूरणविहीनेषु स्थानेषु अम्लीयमृत्तिकाः भवन्ति । इयं मृत्तिका इक्षुदण्डं, फलं, व्रीहीं च उत्पादयितुम् उपयुक्ता भवति । पर्वतीयक्षेत्रस्य लेटेराइट्-मृत्तिका अनुर्वरा भवति । अस्मिन् राज्ये चायस्य कृषिः सर्वाधिकी भवति । प्रायः असम-राज्यं वनाच्छादितम् अस्ति ।

भौगोलिकविभजनम्

असम-राज्यं त्रिषु भागेषु विभक्तम् अस्ति । १ ब्रह्मपुत्रानद्याः क्षेत्रं, २ मिकिर, उत्तरीकछार इत्येतयोः पर्वतीयक्षेत्रम् , ३ कछार इत्यस्य स्थलम् ।

ब्रह्मपुत्रा-नद्याः क्षेत्रम्

इदं क्षेत्रम् असम-राज्यस्य उत्तरभागे स्थितम् अस्ति । इदं क्षेत्रं प्रायः ब्रह्मपुत्रा-नद्याः जलेन प्रभावितम् अस्ति । ब्रह्मपुत्रा-नदी अस्य क्षेत्रस्य मध्ये प्रवहति । तेन अस्य क्षेत्रस्य भागद्वयं भवति । अस्य क्षेत्रस्य उत्तरभागः हिमालयात् आगताभिः नदीभिः ध्वस्तः जातः । दक्षिणभागः अल्पविस्तृतः अस्ति ।

मिकिर, उत्तरीकछार इत्येतयोः पर्वतीयक्षेत्रम्

मिकिर, उत्तरीकछार इत्येतयोः पर्वतीयक्षेत्रं भूम्याकृतिदृष्ट्या अव्यवस्थितः प्रदेशः अस्ति । असम-घाटी इत्यस्य दक्षिणदिशि स्थितम् अस्ति इदं क्षेत्रम् । अस्य क्षेत्रस्य उत्तरभागः अपेक्षया अधिकः उपह्वरः अस्ति ।

कछार इत्यस्य स्थलं, सूरमा घाटी वा

कछार इत्यस्य स्थलं शणीरावसादैः (Alluvial) निर्मितं समतलं क्षेत्रम् अस्ति । इदं क्षेत्रम् असम-राज्यस्य दक्षिणभागे स्थितम् अस्ति । वास्तविकरूपेण इदं क्षेत्रं बङ्गाल डेल्टा इत्यस्य पूर्वभागः एव कथ्यते ।

नद्यः

ब्रह्मपुत्रा-नदी असम-राज्यस्य मुख्या नदी वर्तते । सा पूर्वपश्चिमदिशि प्रवहन्ती बाङ्ग्लादेशं प्रविशति । अस्याः नद्याः विभिन्नाः शाखाः सन्ति । अतः नदीस्थितद्वीपानाम् अपि निर्माणं भवति । माजुली इत्ययं द्वीपः विश्वस्य बृहत्तमः नदीस्थितद्वीपः वर्तते । अयं द्वीपः ९२९ चतुरस्रवर्गकिलोमीटर्मितं विस्तृतः अस्ति । ब्रह्मपुत्राः नद्याः पञ्चत्रिंशत् (३५) सहायकनद्यः सन्ति । सुवंसिरि, भरेली, धनसिरी, पगलडिया, मानस, संकाश इत्यादयः नद्यः दक्षिणदिशः ब्रह्मपुत्रा-नद्यां सम्मिलन्ति । लोहित, नवदिहिङ्ग, बूढी दिहिङ्ग, दिसाङ्ग, कपिली, दिगारू इत्यादयः नद्यः उत्तरदिशः ब्रह्मपुत्रा-नद्यां सम्मिलन्ति । सुवंसिरी इत्यादयः नद्यः अपि हिमालयात् उत्तरतः प्रवहन्ति । यत्र पर्वतीयक्षेत्राणि भवन्ति, तत्र एतासां नदीनां जलप्रपाताः अपि भवन्ति । दक्षिणदिशि सूरमा-नदी अपि अस्ति । सा नदी स्वस्याः सहायकनदिभिः सह कछार-क्षेत्रे प्रवहति ।

इतिहासः

प्राचीनभारतीयग्रन्थेषु अस्य प्रदेशस्य नाम “प्रागज्योतिषपुर” इति आसीत् । पूराणानाम् आधारेण “कामरूप” अस्य राज्यस्य राजधानी असीत् इति ज्ञायते । महाभारतस्य कालादारभ्य भास्करवर्मस्य शासनकालपर्यन्तम् एकस्य वंशस्यैव शासनम् आसीदिति । अभिलेखेषु उल्लेखाः दृश्यन्ते ।

• सा.श. १८२६ तमे संवत्सरे युद्धसमाप्तेरनन्तरं ब्रिटिष् सार्वकारस्य शासनम् आसीत् ।
• सा.श. १८३२ तमे संवत्सरे कछार प्रदेशस्य मेलनम् ।
• सा.श. १८३५ तमे संवत्सरे तियाप्रदेशस्य मेलनम् ।
• सा.श. १८७४ तमे संवत्सरे ब्रिटीष् सार्वकारस्य मुख्यायुक्तस्य अधीने अयं प्रदेशः आगतः ।
• सा.श. १९०५ तमे संवत्सरे 'बङ्ग' विच्छेदः तथा सैन्याधिकारेः शासनम् आरब्धम् ।
• सा.श. १९१५ तमे संवत्सरे पुनः मुख्यायुक्तस्य प्रशासनम् आरब्धम्।
• सा.श. १९२१ तमे संवत्सरे राज्यपालस्य शासनम्।
• सा.श. १९४७ तमे संवत्सरे भारतस्य स्वातन्त्र्यप्राप्तिः पाकिस्तानभारतयोः विभजनेन "बहुलसिलहट" प्रदेशस्य पाकिस्ताने मेलनम्।

नामोत्पत्तिः

असम इति नाम संस्कृत-भाषाधारितम् अस्ति । संस्कृते असम अर्थात् अद्वितीयः । अस्य अपरः अर्थः अपि प्राप्यते यत् – या भूमिः समतला नास्ति सा असमा इति । किन्तु बहवः विद्वांसः मन्यन्ते यत् – असम शब्दस्य मूलरूपम् “अहोम” इति अस्ति । यतः पुरा ब्रिटिश-शासनात् ६०० वर्षाणि पूर्वम् अहोम-राज्ञां शासनम् आसीत् । अतः “अहोम” इति शब्देन असम शब्दस्य आविर्भावः अभूत् । प्राचीनकालादेव अस्य प्रदेशस्य लघुपर्वतेषु आस्ट्रिक, मङ्गोल, द्रविड, आर्य इत्यादयः विभिन्नजातयः निवसन्ति स्म । अतः संस्कृतिः मिश्रिता अभवत् । अतः असम-राज्यस्य सभ्यता, संस्कृतिश्च समृद्धा अस्ति ।

प्राचीने काले अस्य नाम प्राग्ज्योतिषपुरम् इति आसीत् । अनन्तरं “कामरूप” नाम अभवत् । इलाहाबाद-नगरे स्थिते समुद्रगुप्तस्य शिलालेखे कामरूप-राज्यस्य उल्लेखः अपि प्राप्यते । ई. स. ७४३ तमे वर्षे चीन-देशस्य ह्वेन्साङ्ग्-इत्याख्यः विद्वान् यात्री कामरूप-राज्यं प्राप्तवान् आसीत् । तेन कामरूप-राज्यस्य कामोलुपा इति नाम्ना उल्लेखः कृतः आसीत् । एकादशशताब्द्याम् अलबरूनी इत्याख्यः इतिहासकारः अभवत् । तेन स्वस्य पुस्तके अपि कामरूपस्य उल्लेखः कृतः अस्ति । अनेन प्रकारेण महाकाव्यकालात् द्वादशशताब्दीपर्यन्तम् आर्यावर्ते प्राग्ज्योतिषपुरं, कामरूपम् इत्येते नामनी प्रसिद्धे स्तः ।

पौराणिकेतिहासः

पुराणानुसारम् इदं राज्यं कामरूप-राज्यस्य राजधानी आसीत् । महाभारतानुसारं कृष्णस्य पौत्रेण अनिरुद्धेन उषा-नामिकायाः युवत्याः अपहरणं कृतम् आसीत् । यतः अनिरुद्धः तस्याम् आकृष्टः अभवत् । किन्तु दन्तकथासु प्राप्यते यत् – “उषा अनिरुद्धात् मोहिता जाता आसीत् । अतः उषया स्वयमेव स्वस्याः अपहरणं कारितम् । इयं घटना तत्र कुमारहरणम् इति नाम्ना ज्ञायते । महाभारतकालादारभ्य सप्तमशताब्दीपर्यन्तं भास्करवर्मणः शासनकालपर्यन्तम् च एकस्य राजवंशस्य एव शासनम् आसीत् । बाणभट्टस्य, ह्वेनसाङ्ग्-इत्याख्यस्य च विवरणे अस्य राज्यस्य विवरणं प्राप्यते । महाकाव्यानां, पुराणानां च अनुसारेण अयं वंशः पृथ्व्याः पुत्रः अपि कथ्यते । अतः अयं वंशः भौमः अपि कथ्यते । भास्करवर्मणः राजवंशस्य शिलालेखे समर्थितं यत् – राज्ञा भागदत्तेन, तस्य उत्तराधिकारिभिः च कामरूप-राज्ये ३००० वर्षाणि यावत् शासनं कृतम् आसीत् । तदनन्तरं पुष्यवर्मन्-इत्याख्यः राजा अभवत् । अनेन प्रकारेण पुष्यवर्मणः परवतिनां शासकानां विवरणम् अपि प्राप्तम् । राजा भास्करवर्मन् राज्ञः हर्षवर्धनस्य मित्रम् आसीत् । अतः बाणभट्टेन विरचिते हर्षचरिते काव्ये भास्करवर्मणः उल्लेखः प्राप्यते ।

मध्ययुगः इतिहासः

मध्यकाले ई. स. १२२८ तमे वर्षे म्यान्मार-देशस्य चाउ लुङ्ग सिउ का फा इत्याख्येन अस्म-राज्ये अधिकारः प्राप्तः आसीत् । सः अहोमवंशीयः आसीत् । तेन अहोमवंशस्य शासनम् आरब्धम् । ई. स. १८२९ तमवर्षपर्यन्तम् अहोम-वंशस्य शासनम् आसीत् । अतः एव कथ्यते यत् – “अहोम-राज्ञां शासनेन एव असम इति नाम अभवत् ।

मण्डलानि

असमराज्ये २७ मण्डलानि सन्ति।

डिमाहासाउ करिमगञ्जमण्डलम् काछारमण्डलम् कामरुपमण्डलम् कार्बि आङ्ग्लाङ्गमण्डलम् कोकराझारमण्डलम् गोलाघाटमण्डलम् कामरूप महानगरमण्डलम् ग्वालपारामण्डलम् जोरहाटमण्डलम् डिब्रुगढमण्डलम् तिनसुकीयामण्डलम् दरङ्गमण्डलम् धुबडीमण्डलम्

धेमाजीमण्डलम् नलबाड़ीमण्डलम् नगांऊमण्डलम् बरपेटामण्डलम् बङ्गाइगांवमण्डलम् मरिगांवमण्डलम् लखिमपुरमण्डलम् शिवसागरमण्डलम् शोणितपुरमण्डलम् हाइलाकाण्डीमण्डलम् बक्सामण्डलम् उदालगुरीमण्डलम् चीराङ्गमण्डलम्

महानगराणि

तेजपुरम्

तेजपुर-नगरम् असम-राज्यस्य सोनितपुर-मण्डलस्य मुख्यालयः अस्ति । नगरमिदं ब्रह्मपुत्रा-नद्याः उत्तरतटे स्थितम् अस्ति । तेजपुर-नगरस्य संस्कृतिः सम्पूर्णे भारते प्रसिद्धा अस्ति । इदं नगरं सांस्कृतिककेन्द्रत्वेन ज्ञायते । शैक्षणिकदृष्ट्या अपि अस्य उच्चस्थानम् अस्ति । भौगोलिकदृष्ट्या नगरमिदं समृद्धम अस्ति । तेजपुरं प्राकृतिकसौन्दर्येण परिपूर्णम् अस्ति । अतः जनाः तत्र भ्रमणार्थं गच्छन्ति । तत्र नदी, स्थलानि, पर्वताः च सन्ति । तेजपुर-नगरे “कोलिया-भोमोरा-सेतुः” अस्ति । ३०१५ मीटरमितं तस्य दैर्घ्यम् अस्ति । “कोलिया-भोमोरा-सेतुः” सोनितपुर-मण्डलं नागांव-मण्डलेन सह योजयति । तेन जनाः आकृष्टाः भवन्ति । तेजपुर-नगरे “अग्निगढ” नामकं वीक्षणीयस्थलम् अस्ति । “अग्निगढ” इतीदं तेजपुर-नगरस्य आकर्षणस्य केन्द्रम् अस्ति । अग्निगढस्थलस्य शीर्षात् तेजपुर-नगरस्य विहङ्गावलोकनं कर्तुं शक्यते ।

तेजपुर-नगरे बहूनि वीक्षणीयस्थलानि सन्ति । तानि – भैरवीमन्दिरं, कोल पार्क्, कोलिया भोमोरा सेतु, पदुम पुखुरी, केत्केश्वर देवल, महाभैरवमन्दिरं, रुद्रपदा, नागशङ्करमन्दिरं च । पुराणानुसारं कथ्यते यत् – “कृष्णस्य पौत्रः अनिरुद्धः, बाणासुरस्य पुत्री उषाया इत्येतयोः प्रणयप्रसङ्गाः तेजपुर-नगरेण सह सम्बद्धाः सन्ति । यदा असुरराजः तयोः प्रेमविषये ज्ञातवान्, तदा असुरराज्ञा अनिरुद्धः बद्धः । अतः कृष्णेन तस्मिन् क्षेत्रे आक्रमणं कृतम् । तस्मात् तत्र घोरयुद्धं सञ्जातम् । युद्धे महारक्तपातः जातः । अतः इदं नगरं तेजपुरम् इति कथ्यते । तेज अर्थात् रक्तम् इत्यर्थः । आधुनिकं तेजपुर-नगरम् ई. स. १८३५ तमे वर्षे प्रसिद्धम् अभवत् । ब्रिटिश-सर्वकारेण इदं नगरं दर्राङ्ग-मण्डलस्य मुख्यालयत्वेन चितम् आसीत् । इदं नगरम् अरुणाचलप्रदेशस्य निकटतमं स्थलम् अस्ति । अतः तेजपुर-नगरे थलसेनायाः, वायुसेनायाः व्यापकोपस्थितिः अस्ति । सांस्कृतिकक्षेत्रे अपि तत्र बहूनि कार्याणि जातानि । असमिया-भाषायाः चलच्चित्रनिर्मातुः “ज्योति प्रसाद अगरवाला” इत्याख्यस्य, क्रान्तिकारिणः गायकस्य “कलागुरु विष्णु प्रसाद राभा” इत्यस्य, प्रसिद्ध चलच्चित्रनिर्मातुः “फानी शर्मा” इत्याख्यस्य च जन्म तेजपुर-नगरे अभवत् । असम-राज्यस्य सांस्कृतिकराजधानीत्वेन ज्ञायते इदं तेजपुर-नगरम् ।

तेजपुर-नगरे वृष्टिः अधिकमात्रायां भवति । ग्रीष्मर्तौ तेजपुर-नगरस्य तापमानं ३६ डिग्री सेल्सियस् पर्यन्तं भवति । शीतर्तौ च ७ डिग्री सेल्सियस् पर्यन्तम् अस्य तापमानं भवति । तेजपुर-नगरे एकं लघुविमानस्थानकम् अस्ति । ततः कोलकाता-नगराय, सिलचर-नगराय नियमितरूपेण वायुयानानि प्राप्यन्ते । तत्र रेलस्थानकम् अपि स्थितम् अस्ति । स्थलमार्गाः अपि परिवहने उपयुक्ताः भवन्ति । ते मार्गाः विभिन्ननगरैः सह तेजपुरं सञ्योजयन्ति ।

दिसपुरम्

दिसपुर-नगरम् असम-राज्यस्य राजधानी अस्ति । आर्थिकदृष्ट्या अस्य नगरस्य विकासः शीघ्रतया जायमानोऽस्ति । इदं नगरं गुवाहाटी-नगरात् १० किलोमीटर्मितं दूरे स्थितम् अस्ति । पुरा असम-राज्यस्य राजधानी शिलाङ्ग-नगरम् आसीत् । ई. स. १९७३ तमे वर्षे यदा असममेघालययोः विच्छेदः कृतः, तदा मेघालयस्य राजधानी शिलाङ्ग आसीत् । तस्मिन् समये असम-सर्वकारेण दिसपुरं स्वस्य राजधानीत्वेन चितम् आसीत् । असम-राज्यस्य विधानसभा, सचिवालयः च दिसपुर-नगरे स्थितः अस्ति । शिल्पग्रामः, वशिष्ठाश्रमः च दिसपुर-नगरस्य महत्त्वपूर्णं दर्शनीयस्थलं वर्तते । दिसपुर-नगरस्य विपणौ चायस्य महत्प्रमाणेन सघोषविक्रयः भवति । अतः तन्नगरं भारते प्रसिद्धम् अस्ति । यद्यपि दिसपुर-नगरम् असम-राज्यस्य राजधानी अस्ति, तथापि तस्य नगरस्य तन्त्रस्य प्रचालनं प्रतिवेशिनः गुवाहाटी-नगरस्य साहाय्येन भवति । दिसपुर-नगरस्य वातावरणं गुवाहाटी-नगरम् इव अस्ति । किन्तु नवम्बर-मासतः, मार्च-मासपर्यन्तं शीतर्तौ दिसपुर-नगरं गन्तुं शक्यते । तस्मिन् समये बहवः जनाः भ्रमणार्थं तत्र गच्छन्ति । असम-राज्यस्य प्रमुखनगरैः सह दिसपुर-नगरं वायुमार्गेण, रेलमार्गेण, भूमार्गेण च सम्बद्धम् अस्ति ।

सिलचर

असम-राज्यस्य दक्षिणदिशि सिलचर-नगरं स्थितम् अस्ति । इदं नगरं कछार-मण्डलस्य मुख्यालयः अस्ति । नगरमिदं विशालं नास्ति, तथापि लघुत्वे सत्यपि सुन्दरं वर्तते । इमं नगरं परितः बराक-नदी प्रवहति । तेन अस्य नगरस्य सौन्दर्यं वर्धते । भौगोलिकदृष्ट्या सिलचर-नगरं भारतदेशस्य अन्यैः राज्यैः सह मणिपुर-राज्यं, मिजोरम-राज्यं च सञ्योजयति । आर्थिकदृष्ट्या अपि सिलचर-नगरं विकासशीलम् अस्ति । इदं नगरं तण्डुलानां, चाय इत्यादीनाम् उत्पादनकेन्द्रम् अस्ति । सिलचर-नगरे नैकानि वीक्षणीयस्थलानि सन्ति । तेषु स्थलेषु काञ्चाकान्तिदेव्याः मन्दिरम् अस्ति । इदं मन्दिरं सिलचर-नगरात् १७ किलोमीटर्मितं दूरे स्थितम् अस्ति । भुवनमहादेवमन्दिरं, शहीद का मकबरा, खासपुरं च इत्यादीनि स्थलानि अपि स्थितानि सन्ति । सिलचर-नगरस्य जलवायुः उष्णकटिबन्धीयः अस्ति । सिलचर-नगरे विमानस्थानकं, रेलस्थानकं च स्थितम् अस्ति । गुवाहाटी-नगराय, कोलकाता-नगराय च नियमितरूपेण वायुयानानि प्राप्यन्ते । राष्ट्रियराजमार्गः अपि तत्र अस्ति । सः मार्गः भारतदेशस्य विभिन्ननगरैः सह असम-राज्यं सञ्योजयति ।

तिनसुकिया

असम-राज्ये तिनसुकिया-मण्डलम् अस्ति । तस्य मण्डलस्य मुख्यालयः अस्ति तिनसुकिया-नगरम् । इदं नगरम् असम-राज्यस्य बृहत्तमेषु महानगरेषु द्वितीयम् अस्ति । इदं नगरं व्यावसायिकदृष्ट्या अपि समृद्धम् अस्ति । गुवाहाटी-महानगरात् ४८० किलोमीतर्मितं दूरे स्थितम् अस्ति तिनसुकिया-नगरम् । इदं नगरं गुवाहाटी-नगरात् उत्तर-पूर्वदिशि स्थितम् अस्ति । इदं नगरम् असम-राज्यस्य व्यावसायिकराजधानी कथ्यते । इदं "चङ्गमाई-शैलप्रस्थम्" इति नाम्ना अपि ज्ञायते । अस्य नगरस्य प्राचीनं नाम बङ्गमारा आसीत् । इदं मुटाक-साम्राज्यस्य राजधानी आसीत् । तत्र एकं त्रिकोणजलकुण्डम् अपि अस्ति । तत् जलकुण्डं “तिनसुकिया पुखरी” इति कथ्यते ।

तिनसुकिया-नगरस्य समीपे “डिब्रु सैखोवा-राष्ट्रियोद्यानम्” अस्ति । तस्मिन् उद्याने बहुप्रकारकाः जीवाः, जन्तवः, वनस्पतयः च सन्ति । तत्र, डॉल्फिन्, हस्तिनः इत्यादयः लुप्तजीवाः प्राप्यन्ते । तत्र तिलिङ्गा-मन्दिरं बहुप्रसिद्धम् अस्ति । आवर्षं श्रद्धालवः दर्शनार्थं तत्र गच्छन्ति । शीतर्तौ तिनसुकिया-नगरस्य वातावरणम् आह्लादपूर्णं भवति । अतः जनाः शीतर्तौ तत्र भ्रमणार्थं गच्छन्ति । वायुमार्गेण, भूमार्गेण, रेलमार्गेण च तिनसुकिया-नगरं प्राप्तुं शक्यते ।

भाषाः

असमिया, बोडो च असम-राज्यस्य प्रमुखक्षेत्रीया भाषा, आधिकारिकी भाषा च अस्ति । प्राचीनकाले अपि कामरूप-राज्ये, कामतापुर कछारी. सुतीया, बोरही, अहोम, कोच च इत्यादिषु मध्ययुगीनेषु राज्येषु च असमिया-भाषा सामान्यतया व्यवह्रियते स्म । कामरूपी, ग्वालपरिया इत्यादयः भाषाः असमिया-भाषायाः अपभ्रंशभाषाः सन्ति । नागालैण्ड्-राज्ये, अरुणाचलप्रदेश-राज्ये, पूर्वोत्तरराज्येषु च असमिया-भाषा व्यवह्रियते । इतं परम् असम-राज्ये बङ्ग्ला-भाषा, बोडो-भाषा, नेपाली-भाषा, हिन्दी-भाषा च अपि व्यवहारे प्रयुज्यते ।

शिक्षणम्

असमराज्ये ‍(६) षड् वर्षादारभ्य (१२) द्वादशवर्षपर्यन्तं माध्यमिकाध्ययनस्य अनिवार्याता अस्ति । निःशुल्केन अध्ययनार्थं सार्वकारपक्षतः व्यवस्था कल्पिता अस्ति । अध्ययन दृष्ट्या राज्यस्य ८० अपेक्षया अधिकेषु केन्द्रेषु विभिन्नाः योजनाः कल्पिताः सन्ति । राज्ये नैके विश्वविद्यालयाः सन्ति । असम कृषिविश्विविद्यालयः, असम विश्व।विद्यालयः, डिब्रुगढ़ विश्‍‍वविद्यालयः, गुवाहाटी विश्वःविद्यालयः, भारतीय प्रौद्योगिकी संस्थानम् , गुवाहाटी, राष्ट्रिय प्रौद्योगिकी संस्थानम् (मानित विश्वयविद्यालयः), तेजपुर विश्वविद्यालयश्च अस्य राज्यस्य प्रतिष्टिताः विश्वविद्यालयाः।

अर्थव्यवस्था, कृषिः च

असम-राज्यस्य अर्थव्यवस्था कृषिप्रधाना अस्ति । अस्य राज्यस्य ८० प्रतिशतं जनसङ्ख्या कृष्याधारिता अस्ति । असम-राज्ये तण्डुलाः, लवेटिका (Corn), गोधुमाः, कार्पासः इत्यादयः प्रमुखाणि सस्यानि सन्ति । चायं, निर्यासः, कॉफी च इत्यादीनि अपि उद्यानसस्यानि सन्ति ।

उद्योगाः

असम-राज्ये चायस्य उद्योगः प्रमुखः वर्तते । राज्ये प्रायः २.३२ लक्षं हेक्टेयर् क्षेत्रे चायस्य उद्यानानि सन्ति । विश्वस्य सम्पूर्णस्य चायोत्पादने १६ प्रतिशतं योगदानं तु केवलम् असम-राज्यस्य एव अस्ति । गुवाहाटी-नगरे चायस्य सघोषविक्रयकेन्द्रम् अस्ति । तत्केन्द्रं विश्वस्य बृहत्तमं चायविक्रयकेन्द्रं वर्तते । भारतस्य आहत्य चायोत्पादनस्य ५० प्रतिशतम् उत्पादनम् असम-राज्ये एव भवति । राज्ये षड् औद्योगिकविकासकेन्द्राणि सन्ति । इतः परं बालीपाडा, माटिया इत्येतयोः स्थानयोः द्वे औद्योगिककेन्द्रे स्थाप्यमाने स्तः । साम्प्रतं राज्ये चत्वारः तेलशोधकयन्त्रागाराः सन्ति । तेषु एकः डिगबोई-नगरे स्थितः अस्ति । उच्यते यत् – “ई. स. १८६७ तमे वर्षे सर्वप्रथमम् एशिया-खण्डे असम-राज्ये एव तैलोत्पादनाय कूपः उत्खनितः” । तस्य कूपस्य नाम “माकम” इति आसीत् ।

प्राकृतिकवायूनाम् उत्पादने अपि असम-राज्यस्य महद्योगदानं वर्तते । गुवाहाटी-नगरस्य समीपम् अमीनगाँव इत्यत्र अपि “निर्यातसंवर्धनौद्योगिकोद्यानस्य” निर्माणं पूर्णम् अभवत् । असम-राज्यं स्वस्य काष्ठकलायै, हस्तशिल्पकलायै च विश्वप्रसिद्धम् अस्ति । अस्मिन् राज्ये नानाप्रकारकाः गृहोद्योगाः सन्ति । यथा – काष्ठशिल्पकार्यं, धातुशिल्पकार्यं, काष्ठवस्तुनिर्माणं च ।

सिञ्चनं, विद्युदुत्पादनं च

असम-राज्ये ई. स. १९९९ तः ई. स. २००० पर्यन्तम् आहत्य ८.९८ लक्षं हेक्टेयर् भूमौ सिञ्चनाय व्यवस्था अभवत् । तेषु सिञ्चनविभागः ४.९५ लक्षं हेक्टेयर् क्षेत्रस्य सिञ्चनं करोति । असम-राज्ये वृष्टेः आधिक्येन सिञ्चनस्य व्यवस्था व्यापकरूपेण कृता अस्ति । सिञ्चनाय बह्व्यः योजनाः आरब्धाः । “जमुना सिंचाई योजना” इतीयं योजना अस्म-राज्यस्य बृहत्तम योजना अस्ति । तस्यां योजनायां २६,००० हेक्टेयर् भूमेः सिञ्चनस्य अनुमानम् अस्ति । सिञ्चनाय कूल्यानां दैर्घ्यं १३७.२५ किलोमीटर्मितं भविष्यति ।

असम-राज्यस्य प्रमुखेषु विद्युतावासेषु “चन्द्रपुर ताप बिजली परियोजना”, “नामरूप ताप बिजली परियोजना”, लघु पन बिजली परियोजना च प्रचलन्त्यौ स्तः । इतः परं बहवः विद्युदित्पादनघटकाः स्थापिताः सन्ति । सर्वकारेण “ग्रामीण विद्युतीकरण” इत्यस्य कार्यक्रमस्यान्तर्गततया ६८ प्रतिशतं ग्रामेभ्यः विद्युतः व्यवस्था कृता । आहत्य २१,४९५ ग्रामेभ्यः विद्युतः व्यवस्था कृता । साम्प्रतं “तिपाई मुख बाँध परियोजना” इत्यस्यां योजनायां जलबन्धनिर्माणाय प्रस्तावस्य सर्वकारेण सम्मतिः प्रदत्ता ।

खानिजाः

तृतीययुगस्य अङ्गारः (Coal), खानिजतैलं च असम-राज्यस्य प्रमुखखानिजाः सन्ति । अस्मिन् राज्ये ४५० लक्षं टन-मात्रात्मकः खानिजतैलस्य सञ्चयः अस्ति । इयं मात्रा सम्पूर्णभारतस्य खानिजतैलस्य पञ्चाशत् (५०) प्रतिशतम् अस्ति । ब्रह्मपुत्रा-नद्याः द्रोण्यां, दिगबोई, नहरकटिया, मोशन, लक्वा, टियोक इत्यादिषु स्थानेषु अपि खानिजतैलं प्राप्यते । असम-राज्यस्य दक्षिणपूर्वदिशः अङ्गारस्य भाण्डारः अस्ति । तस्मिन् भाण्डारे प्रायः त्रयस्त्रिंश्त्कोटिटनपरिमितमात्रायाम् अङ्गाराः सन्ति ।

जातयः

असम-राज्ये बह्व्यः जातयः सन्ति । तासु जातीषु प्रथमा खासी-जातिः अस्ति । इयं जातिः उत्तरपूर्वदिशः निवासिनः जनाः सन्ति । द्वितीये समूहे दिमासा, बोडो, रामा, कारो, लालुङ्ग च अस्ति । पूर्वभागे डफला, मिरी, अबोर, आपातानी, मिश्मी चेत्यादयः जातयः सन्ति । तृतीये समूहे लुशाई, आका, ककी इत्यादयः जातयः सन्ति । ताः जातयः दक्षिणदिशः समागताः । ताः मणिपुरीजातीषु, नागाजातीषु सम्मिलिताः अभवन् । कछारी, रामा, बोडो च एताः जातयः हिमालस्य उच्चतृणस्थलेषु निवसन्ति । मङ्गोल-जातेः जनाः असम-राज्यस्य अधः भागे निवसन्ति । इयं जातिः गोवालपारा इत्यत्र ‘राजवंशी’ इति नाम्ना प्रसिद्धा । सालोई-जातिः कामरूपे प्रसिद्धा अस्ति । नदियाल-जातिः मत्स्यहन्त्री अस्ति । साम्प्रते असम-राज्ये पश्चिमबङ्गाल-राज्यस्य, बिहार-राज्यस्य, ओडिसा-राज्यस्य चेत्यादीनां राज्यानाम् आदिवासिनः चायस्य उद्यानेषु कार्यं कुर्वन्ति । अतः तेषां जनानां सङ्ख्या अधिका जाता ।

कला, संस्कृतिश्च

असम-राज्ये बह्व्यः जनजातयः निवसन्ति । अतः तत्र संस्कृतेः अपि वैविध्यं वर्तते । ओजापालि, धोसा, धेमाली सूत्रिया, रास चेत्यादीनि नृत्यानि असम-राज्यस्य संस्कृतेः प्रमुखाणि अङ्गानि सन्ति । असम-राज्यस्य संस्कृतेः उत्सवेषु “रोङ्गाली बिहू”, “कोङ्गाली बिहू”, “भोगली बिहू” च प्रमुखाः उत्सवाः सन्ति । बिहू-नृत्यसमये जनाः प्रतिगृहं गत्वा “हुचरि”-गीतं गायन्ति । असम-राज्यस्य प्रत्येके विवाहे “तामुल पानोर बोटा” इति कांस्याधारिकायाः उपयोगः आवश्यकं भवति । “अम्बुवासी मेला”-उत्सवः असमराज्यस्य बृहत्तमः उत्सवः अस्ति । अयं कामाख्यादेव्याः मन्दिरे आयोज्यते । पूर्वोत्तरभारतस्य राज्येषु “शिवदोल” इत्याख्यं शिवमन्दिरम् उच्चतमं वर्तते । इदं ३७ मीटर्मितम् उन्नतं वर्तते । इदम् असम-राज्यस्य शिवसागरे स्थितम् अस्ति । अस्मिन् राज्ये सूर्यपर्वते मनसादेव्याः द्वादशभुजोपेता प्रतिमा दृश्यते । सूर्यपर्वतस्य तले ९९,९९९ शिवलिङ्गानि स्थापितानि । असम-राज्ये वैष्णवाः अपि निवसन्ति । अतः ते वैष्णवसाधूनां जन्मतिथौ पुण्यतिथौ च भजनानि गायन्ति । अन्यत्र अपि शिवरात्रिमेला उत्सवः, अशोकाष्टमीमेला-उत्सवः, पौषमेला-उत्सवः, परशुराममेला-उत्सवः, अम्बुबाशीमेला-उत्सवः, दोल-जात्रा, ईद, क्रिसमस्, दुर्गापूजा इत्यादयः उत्सवाः असम-राज्ये श्रद्धापूर्वकम् आचर्यन्ते ।

साहित्यम्

असमिया-भाषायाः साहित्यं सम्पूर्णे भारते प्रसिद्धम् अस्ति । त्रयोदशशताब्द्याम् असमिया-साहित्यस्य आरम्भः जातः । “हेम सरस्वती” इत्यस्य प्रह्लादचरित्रम् असमिया-साहित्येषु प्रथमं साहित्यं मन्यते । एकोनविंशतितमशताब्दीतः आधुनिकस्य असमिया-साहित्यस्य आरम्भः अभवत् । लक्ष्मीनाथ बैजबरुआ, नलिनी बाला देवी, कमलेश्वर चालिहा, डॉ. वीरेन्द्र कुमार भट्टाचार्यः, देवकान्त बरुआ, इन्दिरा गोस्वामी चेत्यादयः असम-राज्यस्य लेखकाः सन्ति । एतेषु “डॉ. वीरेन्द्र कुमार भट्टाचार्यः” ‘मृत्युञ्जय’ इति रचनां चकार । तया रचनया ई. स. १९७९ तमे वर्षे सः ज्ञानपीठपुरस्कारेण सम्मानितः जातः । “इन्दिरा गोस्वामी” अपि ई. स. २००० तमे वर्षे ज्ञानपीठपुरस्कारेण सम्मानिता आसीत् । असमिया-भाषायां “धर्म पुस्तक” इति पुस्तकं प्रकाशितम् । आत्माराम शर्मा अस्य पुस्तकस्य लेखकः आसीत् । असम-राज्ये डॉ. “भूपेन हजारिका” इत्याख्यः संगीतज्ञः अस्ति । राज्ये सः “संगीतसम्राट्” इति नाम्ना ज्ञायते । एवं च “अम्बिका गिरि राय चौधरी” इत्याख्यः “असम केसरी” इति नाम्ना ज्ञायते ।

वनं, वन्यजीवश्च

असम-राज्यस्य वनेषु विविधप्रकारकाणि काष्ठानि भवन्ति । यथा – साल, महोगनी, सेगल, सागवान् च । एतानि बहुमूल्यानि काष्ठानि सन्ति । ई. स. १९९८ तमे वर्षे असम-राज्ये आहत्य २०.२४ लक्षं हेक्टेयर्-भूमौ वनानि आसन् । तेषु १७.४२ लक्षं हेक्टेयर्-भूमौ आरक्षितानि वनानि सन्ति । असम-राज्यस्य क्षेत्रफलस्य २२.२१ प्रतिशतं भागे आरक्षितानि वनानि सन्ति । असम-राज्ये आहत्य ३९.४४ लक्षं हेक्टेयर-क्षेत्रे कृषिः क्रियते । तेषु २७.०१ लक्षं हेक्टेयर-क्षेत्रे अन्नसस्यानि उद्पाद्यन्ते । असम-राज्ये पञ्च (५) राष्ट्रियोद्यानानि, एकादश (११) वन्यजीवाभयारण्याः च सन्ति । काजीरङ्ग-राष्ट्रियोद्यानं, ‘मानस बाघ परियोजना’ च सम्पूर्णे विश्वस्मिन् प्रसिद्धा अस्ति ।

प्रसिद्धाः व्यक्तयः

गोपीनाथ बोरदोलोई

गोपीनाथ बोरदोलोई इत्याख्यः असम-राज्यस्य प्रथमः मुख्यमन्त्री, क्रान्तिकारी च आसीत् । गोपीनाथेन भारतस्य स्वतन्त्रताप्राप्त्यनन्तरं सरदार वल्लभभाई पटेल-इत्याख्येन सह कार्यं कृतम् आसीत् । अस्य योगदानेन एव असम-राज्यं भारतस्य भागः अस्ति । ई. स. १९३८ तमस्य वर्षस्य सितम्बर-मासस्य एकोनविंशतितमदिनाङ्क (१९/०९/१९३८) तः ई. स. १९३९ तमस्य वर्षस्य नवम्बर-मासस्य सप्तदश दिनाङ्कपर्यन्तं (१७/११/१९३९) असम-राज्यस्य मुख्यमन्त्रित्वेन कार्यं कृतम् आसीत् ।

ज्योतिप्रसाद आगरवाला

ज्योतिप्रसाद आगरवाला इत्याख्यः असम-राज्यस्य प्रथमः चलच्चित्रनिर्माता आसीत् । अस्य जन्म ई. स. १९०३ तमस्य वर्षस्य जून-मासस्य सप्तदश (१७) दिनाङ्के अभवत् । अयं नाट्यकारः, कथाकारः, गीतकारः, पत्रसम्पादकः, सङ्गीतकारः, गायकश्च आसीत् । तेन चतुर्दशवर्षदेशीयेन एव “शोणित कुंवरी” इति नाट्यस्य रचना कृता आसीत् । ई. स. १९३५ तमे वर्षे “ज्योमति कुंवारी” इति नाट्याधारितं प्रथमम् असमप्रान्तीयं चलच्चित्रं निर्मापितम् आसीत् । सः अस्य चलच्चित्रस्य निर्माता, निर्देशकः, पटकथाकारः, मञ्चनिर्माता, सङ्गीतकारः, नृत्यनिर्देशकश्च आसीत् ।

भुपेन हजारिका

भुपेन हजारिका इत्याख्यः असम-राज्यस्य गीतकारः, सङ्गीतकारः, गायकश्च आसीत् । सः असमिया-भाषायाः कविः, चलच्चित्रनिर्माता, लेखकः च अपि आसीत् । तस्य जन्म ई. स. १९२६ तमस्य वर्षस्य सितम्बर-मासस्य ८ दिनाङ्के (८/०९/१९२६) अभवत् । सः असम-राज्यस्य संस्कृतिज्ञः, सङ्गीतज्ञः च आसीत् । तेन काव्यलेखने, पत्रकारितायां, गायने, चलच्चित्रनिर्माणे इत्यादिषु क्षेत्रेषु कार्यं कृतम् आसीत् ।

इन्दिरा रायसम गोस्वामी

इन्दिरा रायसम गोस्वामी इत्याख्या असमिया-भाषायाः लेखिका आसीत् । तस्याः जन्म ई. स. १९४२ तमस्य वर्षस्य नवम्बर-मासस्य चतुर्दश दिनाङ्के (१४/११/१९४२) अभवत् । इयं ज्ञानपीठपुरस्कारेण सम्मानिता आसीत् । सा असम-राज्ये स्थितस्य “युनाइटेड् लिबरेशन् फ्रण्ट् ऑफ् असम (ULFA)” नामकस्य सङ्घटनस्य कार्यकर्त्री आसीत् । अस्मिन् सङ्घटने “इन्दिरा रायसम गोस्वामी” इत्यस्याः महद्योगदानम् अस्ति ।

वीक्षणीयस्थलानि

हाजो

हाजो इत्येतत् स्थलम् असम-राज्यस्य महत्त्वपूर्णं धार्मिकस्थलं वर्तते । हाजो-स्थले हिन्दु-धर्मस्य, बौद्ध-धर्मस्य, इस्लाम-धर्मस्य च सङ्गमः अस्ति । तत्र हिन्दुधर्मस्य बहूनि मन्दिराणि स्थितानि सन्ति । इतः परं भगवतः बुद्धस्य पवित्रस्थलानि अपि सन्ति । इस्लामधर्मस्य साधूनां पवित्रस्थानम् अपि तत्र स्थितम् अस्ति । अनेन प्रकारेण हाजो इत्येतत् धर्मत्रयस्य मेलनम् अस्ति । इदं क्षेत्रं दिसपुर-नगरात् समीपे स्थितम् अस्ति । अतः सरलतया तत्स्थलं प्राप्तुं शक्यते । इदं स्थलं लोकप्रियं वर्तते । हाजो इत्येतस्य इतिहासमतानि भिन्नानि सन्ति । कथ्यते यत् – “इदं स्थलं कोच-राजवंशस्य राजधानी आसीत् । अनन्तरं मुघलशासनस्याधीनम् अभवत् । अस्य नगरस्य विभिन्नानि नामानि सन्ति । एकादशशताब्द्याम् अस्य नगरस्य अपूर्णाभाव, मणिकुटा इत्येते नामनी आस्ताम् । अनन्तरम् अष्टादशशताब्द्यां मणिकुटग्रामः इति नाम्ना विख्यातः आसीत् । बौद्धाः कथयन्ति यत् – “हाजो इत्यस्मिन् एव भगवता बुद्धे निर्वाणं प्राप्तम् आसीत् ।

हाजो-नगरे नैकानि मन्दिराणि सन्ति । तेषु हयग्रीवामाधवमन्दिरं प्रसिद्धमन्दिरेषु अन्यतमम् अस्ति । मन्दिरेऽस्मिन् भगवतः विष्णोः प्रतिमा अस्ति । इस्लाम-धर्मानुयायीनाम् अपि उपासनागृहाणि सन्ति । अतः ते अपि दर्शनार्थं तत्र गच्छन्ति । अन्यानि अपि मन्दिराणि सन्ति । गणेशमन्दिरं, केदारेश्वरमन्दिरं, कामेश्वरीमन्दिरं, धोपारगुरी सत्रा, जोयदुर्गामन्दिरं च इत्यादीनि प्रमुखाणि तीर्थस्थलानि सन्ति । ग्रीष्मर्तौ हाजो-नगरस्य वातावरणम् उष्णम्, आर्द्रं च भवति । किन्तु शीतर्तौ वातावरणं यात्रायै अनुकूलं भवति । अतः जनाः शीतर्तौ भ्रमणार्थं तत्र गच्छन्ति । हाजो-नगरं गुवाहाटी-नगरात् २५ किलोमीटरमिते दूरे स्थितम् अस्ति । अतः गुवाहाटी-नगरात् हाजो-नगरं गन्तुं नियमितरूपेण बस-यानानि प्राप्यन्ते ।

माजुलीद्वीपः

माजुलीद्वीपः एकम् आध्यात्मिकं स्थलं वर्तते । तत्स्थलम् इतिहासेन, संस्कृत्या च सह संलग्नम् अस्ति । इदं स्थलम् असम-राज्यस्य बृहत्तमं वीक्षणीयस्थलं वर्तते । तस्मिन् स्थले वैष्णवधर्मः अपि विद्यते । तत्स्थलं वैष्णवधर्मस्य केन्द्रं मन्यते । इदं स्थलं ब्रह्मपुत्रा-नद्याः तटे स्थितम् अस्ति । तया नद्या अस्य स्थलस्य प्राकृतिकं सौन्दर्यं वर्धते । नद्या निर्मितेषु द्वीपेषु विश्वस्य बृहत्तमः द्वीपः अस्ति माजुलीद्वीपः । पुरा अयं दीपः १२५० चतुरस्रवर्गकिलोमीटरमितः विस्तृतः अस्ति । किन्तु मृत्तिकायाः अपकर्षणेन साम्प्रतम् अयं ४२१.६५ चतुरस्रवर्गकिलोमीटरमितः एव विस्तृतः अस्ति । इदं स्थलं जोरहट-नगरात् २० किलोमीटरमिते दूरे स्थितम् अस्ति । नौकायानेन माजुलीद्वीपं प्राप्तुं शक्यते ।

माजुली-द्वीपे प्रायः जलप्लावनं भवति । अतः अस्य द्वीपस्य पारिस्थिकतन्त्रं दूषितम् अभवत् । किन्तु अस्य द्वीपस्य वर्तमानकालिकस्थितिः तस्य स्थलस्य धर्मप्रभावेण, संस्कृत्याः प्रभावेण च अस्ति । तत्र सतना इत्याख्या सांस्कृतिकसंस्था अस्ति । आहत्य पञ्चविंशतिः सांस्कृतिकसंस्थाः तत्र स्थिताः सन्ति । मन्यते यत् – “एताः संस्थाः वैष्णवधर्मस्य केन्द्राणि सन्ति । असमियासाधुना श्रीशङ्करदेवेन एतेषां केन्द्राणां प्रोत्साहनं कृतम् आसीत् । पुनश्च श्रीशङ्करदेवस्य अनुयायिना माधवदेवेन अपि एतासां वृद्ध्यर्थं प्रोत्साहनं कृतम् आसीत् । भारतस्य प्रमुखशास्त्रीयनृत्येषु सत्तरिया-नृत्यस्यापि केन्द्रम् अस्ति अयं द्वीपः ।

सतरा-संस्थाः सामाजिक्यः, धार्मिक्यः च सन्ति । तत्र वैष्णवधर्मपालनाय शिक्षणं प्रदीयते । सर्वेषां सतरा-संस्थानां विशिष्टं महत्त्वम् अस्ति । तत्र विभिन्नानि धार्मिकशिक्षणानि प्रदीयन्ते । माजुलीद्वीपस्य वातावरणं लोकप्रियं नास्ति । यतः तत्र वर्षा अधिककालपर्यन्तं भवति । तत्र उष्णतायाः अपि आधिक्यं भवति । केवलं शीतर्तौ एव वातावरणं शीतलं, सामान्यं च भवति । अतः तस्मिन् काले माजुलीद्वीपः भ्रमणं कर्तुं योग्यः ।

शिबसागरः

शिबसागरः शिवसागरस्य अपभ्रंशनाम अस्ति । शिवसागरः अर्थात् “शिवस्य समुद्रः” । गुवाहाटी-नगरात् ३६० किलोमीटर्मितं दूरे स्थितम् अस्ति इदं नगरम् । इदं शिबसागर-मण्डलस्य मुख्यालयः अपि अस्ति । पुरा इदं नगरं शतवर्षाणि यावत् अहोम-साम्राज्यस्य राजधानी आसीत् । अतः इदम् ऐतिहासिकस्थलम् अपि कथ्यते । तत्र मानवनिर्मितः शिवसागर-तडागः अस्ति । सः तडागः १२९ एकड-मात्रात्मकः विस्तृतः अस्ति । इमं तडागं परितः शिबसागर-नगरं स्थिम् अस्ति । तस्मिन् नगरे अहोम-साम्राज्यस्य ऐतिहासिकानि स्मारकाणि सन्ति । शिबसागरं न केवलम् ऐतिहासिकं स्थलम् अस्ति, अपि तु व्यावसायिकं स्थलम् अपि अस्ति । यतः तत्र तैलस्य, चायस्य च प्रचूरमात्रायां व्यापारः भवति । अतः नगरमिदम् असम-राज्यस्य पर्यटनस्थलम् अभवत् ।

असम-राज्ये अहोमवंशेन ६०० वर्षाणि यावत् शासनं कृतम् आसीत् । ई. स. १८१७ तमे वर्षे बर्मीज-वंशेन अहोमवंशस्य मूलतः नाशः कृतः । अनन्तरं ब्रिटिश-सर्वकारेण शासनं कृतम् आसीत् । इदं नगरं दीर्घकालं यावत् अहोम-वंशस्य शासनधीनम् आसीत् । अतः अस्मिन् नगरे अहोम-शासकानां स्मृतिचिह्नानि प्राप्यन्ते । शिबसागर-तडागः अस्य नगरस्य आकर्षणकेन्द्रं विद्यते । अयं शिबसागर-तडागः २०० वर्षाणि पुरातनः अस्ति । तडागं परितः शिवडोल-मन्दिरं, विष्णुडोल-मन्दिरं, देवीडोल-मन्दिरं च स्थितम् अस्ति । एतानि त्रीणि मन्दिराणि महत्त्वपूर्णानि सन्ति । ई. स. १७३४ तमे वर्षे एतेषां मन्दिराणां निर्माणं राज्ञ्या मदम्बिकया कारितम् आसीत् । इतः परं तत्र “तलातल घर”, “करेङ्ग घर”, “गरगांव महल” च इत्यादीनि स्थलानि सन्ति । शिबसागरस्य जलवायुः अल्पोष्णकटिबन्धीयः अस्ति । अयं जलवायुः पर्यटनदृष्ट्या अनुकूलं भवति । वर्षर्तौ अपि अतिवृष्टिः भवति । ग्रीष्मर्तौ अस्य नगरस्य अधिकतमं तापमानं ३० डिग्री-मात्रात्मकं भवति । शीतर्तौ अस्य नगरस्य न्यूनतमं तापमानं ७ डिग्री-मात्रात्मकं भवति । शिबसागरात् १६ किलोमीटरमिते दूरे सिमलगुरी-नगरे रेलस्थानकम् अस्ति । अपि च जोरहट-नगरं ५५ किलोमीटरमिते दूरे स्थितम् अस्ति । तत्र विमानस्थानकम् अस्ति । भूमार्गेण अपि तत्र गन्तुं शक्यते । शिबसागर-नगरं धार्मिकस्थलत्वेन प्रसिद्धम् अस्ति ।

डिब्रूगढ

डिब्रुगढ-नगरम् असम-राज्यस्य सुन्दरं नगरं विद्यते । इदं नगरं ब्रह्मपुत्रा-नद्याः समीपे स्थितम् अस्ति । अस्य नगरस्य अपरे पक्षे हिमालयपर्वतशृङ्खलाः सन्ति । असम-राज्यस्य पर्यटनस्थलेषु विशिष्टतमं स्थलम् अस्ति इदं नगरम् । डिब्रुगढ-नगरे चायस्य अत्यधिकम् उत्पादनं क्रियते । राज्यस्य ५० प्रतिशतं चायस्य उत्पादनं डिब्रूगढ-नगरे, टिंसुकिया-नगरे, शिबसागर-नगरे च भवति । डिब्रुगढ-नगरं भारतस्य “चायस्य नगरं” कथ्यते । डिब्रुगढ-नगरे चायस्य बहूनि उद्यानानि सन्ति । तानि उद्यानानि ब्रिटिश-कालिनानि सन्ति । डिब्रुगढ-नगरस्य भ्रमणे चायस्य उद्यानानि एव विशिष्टानि सन्ति । भारतस्य विशालनदीषु ब्रह्मपुत्रा-नदी अन्यतमा वर्तते । यदा इयं नदी शान्ततया प्रवहति, तदा नगरे अपि शान्तिः भवति । किन्तु यदा नदी अशान्ता भवति, तदा डिब्रुगढ-नगरस्य केचन अंशाः नष्टाः भवन्ति । अतः एव डिब्रुगढ-नगरस्य प्रगतिः अवरुद्धा अस्ति । सामान्यतः जलप्लावनेन डिब्रुगढ-नगरस्य स्थितिः गभीरा भवति ।

डिब्रुगढ-नगरे अहोम-राज्ञैः सांस्कृतिकसंस्थाः, सामाजिकसंस्थाः, धार्मिकसंस्था च निर्मापिताः । ताः संस्थाः सतरा इति कथ्यन्ते । ताः सतरा-संस्थाः डिब्रुगढ-नगरस्य प्रमुखाणी वीक्षणीयस्थलानि सन्ति । एताः संस्थाः डिब्रुगढ-नगरस्य प्रमुखाणि आकर्षणकेन्द्राणि अपि सन्ति । जनाः डिब्रुगध-नगस्य भ्रमणे ताः सतरा-संस्थाः अवश्यमेव पश्यन्ति । डिब्रुगढ-नगरस्य वातावरणं सामान्यतः अनुकूलं भवति । अतः एव जनाः कस्मिँश्चिदपि समये डिब्रुगढ-नगरस्य भ्रमणार्थं गन्तुं शक्नुवन्ति । रेलमार्गेण, भूमार्गेण, वायुमार्गेण च डिब्रुगध-नगरं गन्तु शक्यते । यतः डिब्रुगध-नगरे एकं रेलस्थानकं, एकं विमानस्थानकं चास्ति ।

जोरहाट

जोरहाट असम-राज्यस्य प्रमुखेषु नगरेषु अन्यतमम् अस्ति । इदं नगरम् असम-राज्यस्य उत्तरदिशि स्थितम् अस्ति । अतः नागालैण्ड-राज्यस्य, असम-राज्यस्य च प्रवेशद्वारं कथ्यते । जोरहाट इत्यत्र शब्दद्वयं विद्यते । “जोर, हाट” च इति । जोर अर्थात् द्वौ, हाट् अर्थात् आपणः । द्वौ आपणौ इति अर्थः प्राप्यते । अष्टादशशताब्द्यां तत्र द्वौ साप्ताहिकौ आपणौ भवतः स्म । प्रथमः चौकी हाट, द्वितीयः मचरारहाट च इति । एतयोः आपणयोः मध्यतः भगदोई-नदी प्रवहति । जोराहाट-नगरं पुरा अहोम-राज्ञां राजधानी आसीत् । अतः नगरे ऐतिहासिकावशेषाः अपि प्राप्यन्ते । जोरहाट-नगरे बहूनि चायोद्यानानि सन्ति । तेभ्यः उद्यानेभ्यः इदं नगरं भारते प्रसिद्धम् अस्ति । जोरहाट-नगरे, समीपस्थेषु क्षेत्रेषु च आहत्य १३५ चायोद्यानानि सन्ति । चायसम्बद्धानि अपि नैकानि स्थलानि सन्ति । तानि – “सिन्नामोरा चायोद्यानं”, “टोकलाई चाय अनुसन्धानकेन्द्रं” च । “टोकलाई चाय अनुसन्धानकेन्द्रं” विश्वस्य प्राचीनतमं चायसंस्थानं वर्तते । अनेन संस्थानेन जोरहाट-नगरस्य सौन्दर्यं वर्धते । जोरहाट-नगरं सांस्कृतिकदृष्ट्या अपि समृद्धम् अस्ति । तत्र बहवः लेखकाः, इतिहासकाराः, सङ्गीतकाराः च अभवन् । “वीरेन्द्र कुमार भट्टाचार्यः” असमिया-भाषायाः प्रथमः लेखकः आसीत् । सः ज्ञानपीठपुरस्कारं प्राप्तवान् । “कृष्णा कान्ता हाण्डिक” इत्याख्यः शिक्षणक्षेत्रे प्रसिद्धः अस्ति । तयोः जन्म जोरहाट-नगरे एव अभवत् । जोरहाट-नगरे आवर्षम् आर्द्रता भवति एव । ग्रीष्मर्तौ अत्यन्तम् उष्णं वातावरणं भवति । वर्षर्तौ तु पर्याप्तमात्रायां वृष्टिः भवति । जोरहाट-नगरे विमानस्थानकं, रेलस्थानकम् अपि अस्ति । अतः वायुमार्गेण, रेलमार्गेण, भूमार्गेण च जोरहाट-नगरं प्राप्तुं शक्यते ।

हाफलाङ्ग

हाफलाङ्ग-नगरम् असम-राज्ये स्थितम् एकं पर्वतीयक्षेत्रं विद्यते । इदं स्थलं पूर्वदिशः “स्विट्जरलैण्ड्” इत्यपि कथ्यते । नगरमिदम् अत्यन्तं सुन्दरं दृश्यते । इदं बारक-उपत्यकायाः समीपे स्थितम् अस्ति । इदं नगरं कछर-मण्डलस्य मुख्यालयः अपि अस्ति । हाफलाङ्ग-नगरे जनानाम् आवागमनं निरन्तरं भवति । ग्रीष्मर्तौ समीपस्थनगराणां जनाः प्रायः तत्र गच्छन्ति । हाफलाङ्ग-नगरं समुद्रतलात् ५१२ किलोमीटर्मितम् उन्नतम् अस्ति । इदं स्थलं पर्वतानां मध्ये स्थितम् अस्ति । क्षेत्रमिदं शीतलम् अस्ति । तत्र जलप्रपाताः अपि सन्ति । हाफलाङ्ग-नगरं “व्हाइट् एण्ट् हिलॉक्” इति नाम्ना अपि ज्ञायते ।

हाफलाङ्ग-नगरस्य समीपे मैबोङ्ग-स्थलम् अस्ति । तत्स्थलं “दिमासा-कछरी”-साम्राज्यस्य राजधानी आसीत् । हाफलाङ्ग-नगरस्य जलवायुः उपोष्णकटिबन्धीयः अस्ति । तत्र सामान्यतया उष्णता अपि भवति । किन्तु वातावरणम् अनुकूलम् एव भवति । शीतर्तौ वातावरणम् अतिशीतलं भवति । एवं च वर्षर्तौ वृष्टिः अपि पर्याप्तमात्रायां भवति । हाफलाङ्ग-नगरं सिलचर-नगरात् १०६ किलोमीटरमिते दूरे स्थितम् अस्ति । सिलचर-नगरे विमानस्थानकम् अस्ति । अतः सिलचर-नगरपर्यन्तं वायुमार्गेण, रेलमार्गेण च गन्तुं शक्यते । ततः भूमार्गेण हाफलाङ्ग-नगरं प्राप्यते ।

डिगबोई

डिगबोई-नगरम् असम-राज्यस्य व्यावसायिककेन्द्रम् अस्ति । अस्मिन् नगरे तैलशोधनयन्त्रागाराः अपि अस्ति । ते यन्त्रगाराः प्राचीनाः सन्ति । साम्प्रतम् अपि ते यन्त्रागाराः कार्यरताः सन्ति । ई. स. १८९९ तः अस्मिन् नगरे यन्त्रागाराः सन्ति । अतः इदम् असम-राज्यस्य “तैलस्य नगरं” अपि कथ्यते । ई.स १९०१ तमे वर्षे तैलशोधनयन्त्रागाराः सम्यक्तया कार्यरताः आसन् । अतः आङ्ग्लाः अपि तत्रैव निवसन्ति स्म । आङ्लानां प्रभावेण इदानीमपि अस्मिन् नगरे आङ्ग्लानां स्मरणं भवति । सैखोवा-राष्ट्रियोद्यानं, रिज् पॉइण्ट्, युद्धसमाधिक्षेत्रं च प्रमुखानि वीक्षणीयस्थलानि सन्ति । डिगबोई-नगरस्य जलवायुः उपोष्णकटीबन्धीयः वर्तते । जनाः शीतर्तौ विहाराय तत्र गच्छन्ति । अस्मिन् नगरे विमानस्थानकं, रेलस्थानकं च नास्ति । किन्तु डिब्रूगढ-नगरस्य विमानस्थानकं, तिनसुकिया-नगरस्य रेलस्थानकं च समीपे एव अस्ति । एवं च ३८ क्रमाङ्कस्य राष्ट्रियराजमार्गः तत्र प्राप्यते । अतः तेन डिगबोई-नगरं देशस्य विभिन्नभागैः सह सम्बद्धम् अस्ति ।

काझिरङ्गाराष्ट्रियोद्यानम्

असमराज्यस्य मध्यभागे विराजमाना गुवहाटी तस्य राजधानी अस्ति । तस्य ईशान्यभागे ब्रह्मपुत्रनदःतीरे मिकिरपर्वतप्रदेशे एतत् राष्ट्रियम् उद्यानमस्ति । ब्रह्मपुत्रनदतीरे मिकिरपर्वतप्रदेशे एतत् राष्ट्रीयम् उद्यानमस्ति ब्रह्मपुत्रनदस्य प्रपाते ९०० चतुरस्रकि.मी प्रदेशे व्याप्तविफुलैः वृक्षै तरुलताभिः फलवृक्षैः प्राणिभिः पूर्णम् अस्ति । पूर्वमेतत् अज्ञातस्थलमासीत् । सा.श.१९०८ तमे वर्षे एतत् राष्ट्रियोद्यानवनमिति घोषितवन्तः । सा.श. १९५० तमे वर्षे वन्यप्राणिरक्षणकेन्द्रमिति परिवर्तितं राष्ट्रियोद्यानम् अभवत् । अत्र गन्तुं साहासिभिः एव साध्यमस्ति । अहोंसाम्राज्यस्य प्राचीना राजधानीं जोरहात् प्रदेशम् आगत्यानन्तरं वनप्रदेशे गन्तव्यम् । निबिडे वने एषा प्रपातभूमिः अस्ति । गजारोहणं कृत्वा एलिफेण्टा शाद्वलमध्ये गन्तव्यं भवति । मार्गे अरण्याधिकारिणः मार्गदर्शनं कुर्वन्ति । एकत्र एकश्रृङ्गी खड्गमृगाः १८५५ सङ्ख्यधिकाः निवसन्ति । १२०० सङ्ख्यधिकाः गजाः व्याघ्राः १४०० सङ्ख्यधिकाः वनमहिषाः सन्ति । विविधाः अजगराः, मानिटर् लिजर्डप्राणिनः पक्षिसङ्कुलानि अत्र सन्ति । प्राणिसङ्कुलस्य ७५ प्रतिशतं प्राणिनः अत्र निवसन्ति इति पक्षितज्ञानाम् अभिप्रायः ।

शिबसागरम्

एतत् असमराज्यस्य उत्तरभागे स्थितं मण्डलम् । पूर्वम् अत्र ६०० वर्षपर्यन्तं अदोसाम्राज्यस्य राजधानी आसीत् । शिवाय अर्पितमिति कारणेन अस्य शिवसागरम् इति नाम आगतम् । अत्र २०० वर्षपूर्वतः विख्यातं शिबसागरं सरः ५२ हेक्तर् परिमितं विस्तृतम् अस्ति । अत्र जलस्तरः ग्रामस्य जलस्तरतः उपरि अस्ति । अत्र नगरे शिवदोल देवालयः (सा.श.१७३४काले), विष्णुदोल् देवीदोल् देवालयौ च सन्ति । शिवहोल् भारतदेशे एव अत्युन्नत (१०४ मीटर्) अस्ति । अस्य परिधिः १९५ पादमित अस्ति । अस्य विस्तारः हेक्तर् मितमस्ति । मार्गः – जोहराततः ५५ कि.मी.

मजूलिद्वीपः

मजूद्वीपः असमराज्ये ब्रह्मपुत्रनदेन निर्मितः विश्वस्य अतिबृहद्द्वीपः । अहो वंशीयानां प्रशासनकाले एषः प्रदेशः अतीव समृध्दः आसीत् । प्रपञ्चस्य जीववैविध्यम् अत्र दृष्टुं शक्यते । अत्र पक्षिणः प्राणिनः च विशिष्टाः कीटाः च सन्ति । विश्वसंस्थया अयं प्रदेशः विश्वपरम्परास्थानम् इति उद्घुष्टम् । अत्र बहवः वैष्णवमतानुयायिनः सन्ति । अत्र गन्तुं विमानधूमशकटवाहनसम्पर्कः अस्ति । समीपे दोहारत् इति नगरम् अस्ति ।

परिवहनम्

असम-राज्यस्य नदीनां कारणेन जलमार्गः अधिकः विकसितः अस्ति । परिवहने जलमार्गस्य उपयोगं भवति । इतः परं स्थलमार्गाः अपि सन्ति । ई. स. १९६६ तमे वर्षे रेलमार्गाणां दैर्घ्यं ५,८२७ किलोमीटरमितम् आसीत् । राजमार्गाणां दैर्घ्यं २०,६७८ किलोमीटरमितं वर्तते । राष्ट्रियमार्गाणां दैर्घ्यं २,९३४ किलोमीटरमितम् अस्ति । अस्मिन् राज्ये जलमार्गाणां विशिष्टं महत्त्वं विद्यते । प्राचीनकाले अपि जलमार्गाणां सर्वाधिकः उपयोगः क्रियते स्म । यतः असम-राज्यस्य नदीनां दैर्घ्यं ३२६१ किलोमीटरमितम् अस्ति । तत्रापि १६५३ किलोमीटरमितं मार्गः नौकाचालने योग्यः वर्तते ।

असम-राज्ये षड् विमानस्थानकानि सन्ति । तत्र नियमितरूपेण विमानसेवा दीयते । गुवाहाटी-नगरे “गोपीनाथ बाडदोलोई विमानस्थानकं”, तेजपुर-नगरे “सलोनीबाडी विमानस्थानकं”, डिब्रूगढ-नगरे “मोहनबाडी विमानस्थानकं”, उत्तरलखीमपुरे “सिलोनबाडी विमानस्थानकं”, सिलचर-नगरे “कुभीरग्राम विमानस्थानकं”, जोरहाट-नगरे “रोवरियाह विमानस्थानकं” च अस्ति ।

वीथिका

• 
  गोवाहटिनगरम्
• 
• 
• 
• 
  ब्रह्मपुत्रानदी
• 
• 
• 
• 

बाह्यसम्पर्कतन्तुः

• http://assamgovt.nic.in/profil.htm
• http://www.assamchronicle.com/