सदस्यः:2220378meenakshi/प्रयोगपृष्ठम्

मम नाम मीनाक्षी अस्ति अहं च २ बी.बी.ए C. मम प्रियः विषयः सूक्ष्म अर्थशास्त्र अस्ति। समाजः स्वस्य दुर्लभसम्पदां कथं प्रबन्धयति इति अध्ययनं अर्थशास्त्रम् अस्ति । दुर्लभतायाः अर्थः अस्ति यत् समाजस्य संसाधनाः सीमिताः सन्ति अतः जनाः यत् इच्छन्ति तत् सर्वं मालम् सेवां च उत्पादयितुं न शक्नोति ।

अर्थशास्त्रस्य मूलभूतविषयाणि
लेखकः	ग्रेगरी मङ्किव्
देशः	संयुक्त राज्य अमेरिका
भाषा	आंग्ल

अर्थशास्त्रे एतादृशाः सिद्धान्ताः सन्ति ये अस्मान् वदन्ति यत् जनाः कथं निर्णयं कुर्वन्ति ।

जनाः कथं निर्णयं कुर्वन्ति

१ जनाः व्यापारस्य सामनां कुर्वन्ति

अस्माकं रोचमानं किमपि प्राप्तुं प्रायः अन्यत् किमपि त्यक्तव्यं यत् अस्माकं अपि रोचते। निर्णयं कर्तुं एकस्य लक्ष्यस्य अन्यस्य लक्ष्यस्य विरुद्धं व्यापारः आवश्यकः भवति । यदा जनाः समाजेषु समूहीकृताः भवन्ति तदा तेषां भिन्नप्रकारस्य व्यापारस्य सामना भवति । एकः शास्त्रीयः व्यापारः “बन्दूकानां घृतस्य च” मध्ये अस्ति । विदेशीय-आक्रमणकारिभ्यः स्वतटस्य रक्षणार्थं समाजः यथा यथा अधिकं राष्ट्ररक्षायां (बन्दूकेषु) व्यययति तथा तथा गृहे जीवनस्तरं वर्धयितुं उपभोक्तृवस्तूनाम् (मक्खनं) न्यूनं व्ययितुं शक्नोति अन्यः व्यापारः समाजः सम्मुखीभवति सः कार्यक्षमतायाः समानतायाः च मध्ये अस्ति । कार्यक्षमतायाः अर्थः अस्ति यत् समाजः स्वस्य दुर्लभसम्पदां अधिकतमं लाभं प्राप्नोति। समानतायाः अर्थः अस्ति यत् ते लाभाः समाजस्य सदस्येषु एकरूपेण वितरिताः भवन्ति ।

२ किमपि वस्तुनः व्ययः एव यत् भवन्तः तत् प्राप्तुं त्यजन्ति

यतः जनाः व्यापारस्य सामनां कुर्वन्ति, निर्णयं कर्तुं वैकल्पिककार्यपद्धतीनां व्ययस्य लाभस्य च तुलना आवश्यकी भवति कस्यचित् वस्तुनः अवसरव्ययः एव यत् भवन्तः तत् द्रव्यं प्राप्तुं त्यजन्ति। निर्णयं कुर्वन् निर्णयकर्तृभिः प्रत्येकस्य सम्भाव्यकार्यस्य सह यत् अवसरव्ययः भवति तस्य विषये अवगताः भवेयुः ।

३ तर्कशीलाः जनाः हाशियायां चिन्तयन्ति

तर्कशीलाः जनाः व्यवस्थितरूपेण उद्देश्यपूर्वकं च स्वस्य उद्देश्यं प्राप्तुं यथाशक्ति सर्वोत्तमं कुर्वन्ति, उपलब्धान् अवसरान् दृष्ट्वा। ते प्रायः सीमान्तलाभानां सीमान्तव्ययस्य च तुलनां कृत्वा निर्णयं कुर्वन्ति । सः कार्यं करोति यदि एव च ​​यदा कार्यस्य सीमान्तलाभः सीमान्तव्ययम् अतिक्रमति।

४ जनाः प्रोत्साहनं प्रति प्रतिक्रियां ददति

प्रोत्साहनं तत् किमपि यत् व्यक्तिं कार्यं कर्तुं प्रेरयति। यतः तर्कशीलाः जनाः व्ययस्य लाभस्य च तुलनां कृत्वा निर्णयं कुर्वन्ति, ते प्रोत्साहनस्य प्रतिक्रियां ददति । मार्करः कथं कार्यं करोति इति विश्लेषणस्य कुञ्जी प्रोत्साहनं भवति । यथा - यदा सेबस्य मूल्यं वर्धते तदा जनाः न्यूनानि सेबं खादितुम् निश्चयं कुर्वन्ति । तस्मिन् एव काले सेब-आर्किड्-वृक्षाः अधिकान् श्रमिकान् नियोक्तुं अधिकानि सेब-वृक्षाणि च कटयितुं निश्चयं कुर्वन्ति । फलतः उपभोक्तृणां उत्पादकानां च व्यवहारे मूल्यानां प्रभावः महत्त्वपूर्णः अस्ति यत् विपण्य-अर्थव्यवस्था दुर्लभ-सम्पदां कथं आवंटनं करोति ।

प्रतिस्पर्धात्मकं विपण्यम्

विपण्यं वस्तुविशेषस्य सेवाविशेषस्य क्रेतृविक्रेतृसमूहः । क्रेतारः समूहरूपेण उत्पादस्य माङ्गं निर्धारयन्ति, विक्रेतारः समूहरूपेण उत्पादस्य आपूर्तिं निर्धारयन्ति । अर्थशास्त्रज्ञाः प्रतिस्पर्धात्मकविपणनम् इति पदस्य उपयोगं कुर्वन्ति यत् यस्मिन् विपण्ये एतावन्तः क्रेतारः एतावन्तः विक्रेतारः च सन्ति यत् प्रत्येकस्य विपण्यमूल्ये नगण्यः प्रभावः भवति वयं कल्पयामः यत् विपणयः सम्यक् प्रतिस्पर्धां कुर्वन्ति। एतत् उच्चतमं स्पर्धारूपं प्राप्तुं विपण्यस्य द्वौ लक्षणौ भवितुमर्हति यत् विक्रयणार्थं प्रस्ताविताः मालाः सर्वे सम्यक् समानाः भवन्ति तथा च क्रेतारः विक्रेतारश्च एतावन्तः सन्ति यत् विपण्यमूल्ये कस्यापि एकस्य क्रेतुः विक्रेतुः वा किमपि प्रभावः न भवति ।

कल्याणकारी अर्थशास्त्रं उपभोक्तृ अधिशेषं च

कल्याणकारी अर्थशास्त्रं संसाधनानाम् आवंटनेन आर्थिककल्याणं कथं प्रभावितं भवति इति अध्ययनम् । कस्मिन् अपि विपण्ये आपूर्ति-माङ्गयोः संतुलनं सर्वेषां क्रेतृविक्रेतृणां संयुक्तरूपेण प्राप्तं कुललाभं अधिकतमं करोति । क्रेतुः अधिकतमं तेषां देयताइच्छा इति उच्यते, तेषां मूल्यं कियत् वस्तु वस्तुनः इति माप्यते । प्रत्येकं क्रेता स्वस्य दातुं इच्छायाः अपेक्षया न्यूनमूल्येन एकं वस्तु क्रेतुं उत्सुकः भविष्यति तथा च स्वस्य दातुं इच्छायाः अपेक्षया अधिकमूल्येन एल्बम् क्रेतुं नकारयिष्यति उपभोक्तृ अधिशेषः क्रेता यत् धनं दातुं इच्छति तत् धनं घटयित्वा क्रेता तस्य कृते यथार्थतया ददाति । एतत् क्रेतारः विपण्यां भागं गृहीत्वा यत् लाभं प्राप्नुवन्ति तस्य मापनं करोति । उपभोक्तृ अधिशेषः उत्पादस्य माङ्गवक्रेण सह निकटतया सम्बद्धः भवति । कस्मिन् अपि परिमाणे माङ्गवक्रेण दत्तं मूल्यं सीमान्तक्रेतुः दातुं इच्छां दर्शयति, यः क्रेता प्रथमं विपण्यं त्यक्ष्यति यदि मूल्यं किमपि अधिकं स्यात् ।

सन्दर्भाः

Principles of Economics, Gregory Mankiw

Economics2 graph

Economics graph welfare economics

Economics scarcity diagram