कुष्ठरोगः

कुष्ठरोगः
Classification and external resources
नार्वेदेशस्य २४ वर्षीयः कुष्टरोगी, १८८६
ICD-10	A30
ICD-9	030
OMIM	२४६३००
DiseasesDB	८४७८
MedlinePlus	००१३४७
eMedicine	med/१२८१ derm/223 neuro/187
MeSH	D007918

कुष्ठरोगः रोगेषु अन्यतमः भवति । अयं दीर्घकालिकः रोगः । मैकोब्याक्टीरियं लेप्रेयि-जीवाणुभिः, मैकोब्याक्टीरियं लेप्रोमतोसिस् जीवाणुभिः च संक्रमितः भवति एषः रोगः । प्राथमिकस्तरे एषः रोगः पेरिफेरेल् नराणां ग्रानुलोमाटोस्-रोगः, उपरितनभागस्य श्वासेन्द्रियस्य म्युकोसारोगः च भवति । चर्मरोगः अस्य रोगस्य प्राथमिकं चिह्नं भवति । प्राथमिकस्तरे एव औषधोपचाराः यदि न क्रियन्ते तर्हि क्रमेण चर्म, नाडिः, चक्षुः, पादः इत्येतेषाम् अङ्गानां हानिः सम्भवति ।

इतिहासः

एतेन रोगेण आ चतुस्सहस्रवर्षेभ्यः मनुकु्लः पीड्यमानः अस्ति । अस्य कुष्टरोगस्य विषये प्राचीन चिनादेशस्य, ईजिप्तदेशस्य, भारतदेशस्य च सभ्यतासु स्पष्टतया निरूपितं दृश्यते । जेरुसलें-प्रदेशस्य समीपे विद्यमाने नगरे भूमौ स्थापितशवस्य परीक्षणेन ज्ञातं यत् कुष्ठरोगः तदा अपि आसीत् इति । १९९५ तमे संवत्सरे २ तः ३ लक्षाधिकजनाः कुष्ठरोगेण विकलाङ्गाः सञ्जाताः इति विश्वारोग्यसंस्थया पट्टिका कृता अस्ति । इदानीन्तनेषु विंशतिवर्षेषु पञ्जदशाधिकरोगिणां कृते दत्ता चिकित्सा सफला ।

कारणम्

मैकोब्याक्टीरिया लेप्रेयि-जीवाणुः, मैकोब्याक्टीरिया लेप्रोमाटोसिस्-जीवाणुः च कुष्ठरोगस्य मूलकारणीभूतौ । लेप्रोमाटोस्-जीवाणुः कुष्ठरोगस्य मृत्योः च कारणीभूतः ।

चिकित्सा

१९४० वर्षात् पूर्वम् अस्य रोगस्य औषधं न आसीत् । १९४३ तमे संवत्सरे ’गय् हेन्रि फगेट्’इत्येषः अस्य रोगस्य प्रामिन्-नामकम् परिणामकारिणम् औषधं संशोधितवान् । समनन्तरं ड्याप्सोन्-नामकम् औषधम् प्रसिद्धं जातम् । १९६०, १९७० च तमे संवत्सरे ड्याप्सोन् अपेक्षया अधिकरोगनिरोधकशक्तियुक्ते औषधे क्लोफाजिमैन् रिफाम्पिसिन् च शोधिते । गच्छताकाले भारतीयः वैज्ञानिकः शान्तारां यावल्करः जीवाणूनां प्रतिरोधस्य उपशमनार्थं रिफाम्पिस् ,ड्याप्सोन् चिकित्सायाः च संयुक्तचिकित्सां सूत्रीकृतवान् । विश्वारोग्यसंस्थायाः तज्ज्ञसमित्या १९८१ तमे संवत्सरे सूचितं यत् बहुविधचिकित्सां दातुं शक्यते इति । उपरि उक्तानि (त्रीणि) औषाधानि अपि दातुं शक्यानि इति प्रप्रथमतया एतया समित्या उद्घोषितम् । एतानि औषधानि प्रमाणबद्धपथ्यव्यवस्थायाम् (MDT) उपयुज्यमानानि सन्ति । एतेषु एकैकस्य उपयोगकरणे निषेधः कृतः अस्ति यतः प्रतिरोधाधिक्यम् अधिकं करोति इति । औषधस्य मौल्यम् अधिकम् इत्यतः केषु्चित् देशेषु औषधानाम् अङ्गीकरणं न जातम् । १९८५ तमे संवत्सरे १२२ देशेषु कुष्ठरोगः सार्वजनिकारोग्यसमस्या इति परिगणितम् । १९९१ तमे संवत्सरे जिनिवादेशे प्रचालिते ४४ तमायां विश्वारोग्यपरिषदि कुष्ठरोगः सार्वजनिकारोग्यसमस्या इति परिगणितम् । २००० तमसंवत्सराभ्यन्तरे अस्य रोगस्य निर्मूलनं क्रियेत इति निर्णयः अपि कृतः अस्यां परिषदि । विश्वारोग्यसंस्थायाः सभायां सदस्यराष्ट्रेषु कुष्टरोगः कथं वारणीयः इति चर्चितः । अस्यां सभायां न्यूनधनेन यथा औषधानि लभ्येरन् तथा व्यवस्था कल्पनीया इत्यपि चर्चितम् आसीत् ।

अपायः

मलिनशय्या, कलुषितं जलम्, पौष्ठिकांशरहितः आहारः, रोगव्यापृतेषु प्रदेशेषु वासादयाः अपायकराः भवन्ति । संशोधनेन ज्ञातम् अस्ति यत् अणुसाधिते प्रतिरोधे लोपः अस्ति इति हेतोः रोगत्पत्तिः सम्भविष्यति इति । महिलनाम् अपेक्षया अधिकप्रमाणेन पुरुषाः एव रोगग्रस्ताः भवन्ति इति संशोधनेन ज्ञातम् । केनडादेशस्य लेप्रेसिमिषन् संस्थायाः चिन्तनानुसारं सम्पूर्णजनसंख्यायां ९५ प्रतिशतजनेषु नैसर्गिकप्रतिरोधशक्तिः विद्यते ।

जागतिकपरिस्थितिः

	प्रदेशः	पञ्जीकृतं रोगप्रसारस्य प्रमाणम् (प्रमाणम्/१०,००० जनसंख्या)	नूतनरुग्णानां संख्या
२००० आरम्भः		२००१	२००२	२००३	२००४	२००५
	४०,८३० (०.५६)	३९,६१२	४८,२४८	४७,००६	४६,९१८	४२,८१४
अमेरिका	३२,९०४ (०.३९)	४२,८३०	३९,९३९	५२,४३५	५२,६६२	४१,७८०
आग्नेय-एष्या	१३३,४२२ (०.८१)	६६८,६५८	५२०,६३२	४०५,१४७	२९८,६०३	२०१,६३५
पूर्व-मेडिटरेनियन्	४,०२४ (०.०९)	४,७५८	४,६६५	३,९४०	३,३९२	३,१३३
पश्चिम-पेसिफिक्	८,६४६ (०.०५)	७,४०४	७,१५४	६,१९०	६,२१६	७,१३७
योगः	२१९,८२६	७६३,२६२	६२०,६३८	५१४,७१८	४०७,७९१	२९६,४९९

: रोगप्रसारणप्रमाणम् रुग्णानां संख्या च, एतेषु राष्ट्रेषु कुष्टरोगस्य समूलनाशः नजातः

राष्ट्राः	पञ्जीकृतं रोगप्रसारस्य प्रमाणम् (प्रमाणम्/१०,००० जनसंख्या)			नूतनरुग्णानां संख्या (प्रमाणम्/१०,००० जनसंख्या)
	२००४ तमवर्षस्य आरम्भे	२००५ तमवर्षस्य आरम्भे	२००६ तमवर्षस्य आरम्भे	२००३ तमे वर्षे	२००४ तमे वर्षे	२००५ तमे वर्षे
फलकम्:BRA	७९,९०८ (४.६)	३०,६९३ (१.७)	२७,३१३ (१.५)	४९,२०६ (२८.६)	४९,३८४ (२६.९)	३८,४१० (२०.६)
फलकम्:MOZ	६,८१० (३.४)	४,६९२ (२.४)	४,८८९ (२.५)	५,९०७ (२९.४)	४,२६६ (२२.०)	५,३७१ (२७.१)
फलकम्:NPL	७,५४९ (३.१)	४,६९९ (१.८)	४,९२१ (१.८)	८,०४६ (३२.९)	६,९५८ (२६.२)	६,१५० (२२.७)
फलकम्:TZA	५,४२० (१.६)	४,७७७ (१.३)	४,१९० (१.१)	५,२७९ (१५.४)	५,१९० (१३.८)	४,२३७ (११.१)
योगः	एन् ए	एन् ए	एन् ए	एन् ए	एन् ए	एन् ए

वीथिका

• 
• 
• 
  जीवाणुः

बाह्यानुबन्धः

• Dr. George J. Hill Leprosy Collection, Marshall University Archived २०१४-०३-२२ at the Wayback Machine Virtual exhibit of books on leprosy.