द्वन्द्वसमासः
द्वन्द्वसमासः
[सम्पादयतु]प्रायेण उभयपदार्थप्रधानः द्वन्द्वसमासः।
दन्ताश्च ओष्ठौ च दन्तोष्ठम् इत्यत्र समाहारस्य प्राधान्यं वर्तते न तु उभयपदार्थस्य। परं समासस्तु द्वन्द्वः एव। अतः लक्षणे प्रायेण इत्युक्तम्।
भेदाः
[सम्पादयतु]- द्वन्द्वसमासः द्विधा –
- इतरेतरद्वन्द्वः
- समाहारद्वन्द्वश्चेति।
इतरेतरद्वन्द्वसमासः द्विधा
[सम्पादयतु]- द्विपदद्वन्द्वसमासः - यथा - ‘रामकृष्णौ’ रामश्च कृष्णश्च इति रामकृष्णौ।
- बहुपदद्वन्द्वसमासः - यथा - ‘हरिहरगुरवः’ हरिश्च हरश्च गुरुश्च इति हरिहरगुरवः।
समाहारद्वन्द्वसमासः द्विधा
[सम्पादयतु]- समाहारद्वन्द्वः - यथा - ‘संज्ञापरिभाषम्’ संज्ञा च परिभाषा च अनयोः समाहारः इति संज्ञापरिभाषम्।
- नित्यसमाहारद्वन्द्वः - यथा - ‘पाणिपादम्’ पाणी च पादौ च एतेषां समाहारः इति पाणिपादम्।