महायानम्

बौद्धधर्मः
इतिहासः गौतमबुद्धः
सिद्धान्ताः योगाचाराः माध्यमिकाः वैभाषिकाः सौत्रान्तिकाः अष्टाङ्गिकमार्गः
अनुशीलनम् त्रिशरणम् ध्यानम्
निर्वाणः बोधिसत्त्वः मोक्षः
परम्परा महायानम् हीनयानम् वज्रयानम् नवयानम्
तीर्थक्षेत्राणि सारनाथम् बौद्धगया
सन्दर्भविषयाः त्रिपिटकम् सङ्गमित्रा बुद्धजयन्ती बौद्धाः

महायानमतानुसारेण निर्वाणस्य कृते उभयविधानाम् आवरणानां क्षयः आवश्यको भवति । क्लेशावरणज्ञेयावरणयोः क्षतिः क्रार्मकाऽस्ति । पूर्वं क्लेशावरणं नश्यति,तदनन्तरं ज्ञेयावरणस्य विनाशो भवति । हीनयाने स्वीकृतं निर्वाणस्य स्वरूपं महायानस्य दृष्टिकोणेन अपूर्णमस्ति,यतो हि क्लेशावरणस्य विनाशानन्तरमपि ज्ञेयावरणम् अवशिष्टं भवति ।

यद्यपि हीनयानमतेन क्लेशावरणविनाशेन आत्मनो निषेधो विहितः । यतो हि आत्मनः सुखादीनां कृते एव मानवस्य प्रवृत्तिर्जायते । अतएव दुःखादयो भवन्ति । आत्मदृष्ट्यैव इमे विषमपरिणामा भवन्ति । अतः आत्मनो निषेधे सत्येव दुःखानां स्वत एव नाशो भविष्यति । अयमेव हीनयानस्य नैरात्म्यवादो वर्तते । तस्य द्वौ भेदो कथितौपुद्गलनैरात्म्यवादो धर्मनैरात्म्यवादश्च । एवं पुद्गलनैरात्म्येन प्राणी स्वतः क्लेशमुक्तो भवति ।

एतद्विपरीतं जगतोऽभावात् सांसारिकपदार्थानां शून्यताया ज्ञानेन पारमार्थिक सत्यरूपिणो ज्ञानस्योपरितः आवरणं नश्यति । साधकोऽपि सर्वज्ञतां लभते । क्लेशेन मुक्तेरावरणं भवति,ज्ञेयावरणं च ज्ञेयपदार्थम् आवृणोति । उभयोरावरणयोर्विनाशेनैव सर्वज्ञता प्राप्तुं शक्यते । महायानसम्प्रदाये ज्ञेयावरणस्य निवारणोपायरूपेण सर्वशून्यतायाः प्रतीतिरभिमताऽस्ति । एवमेव हीनयाने अर्हत्प्राप्तीः परमोद्देश्यमस्ति,किन्तु महायाने बुद्धत्वप्राप्तिर्ल-क्ष्यभूता भवति । उभयोः सम्प्रदाययोरयमेव निर्वाणभेदः ।

बाह्यसम्पर्कतन्तुः

• Digital Dictionary of Buddhism
• Sacred Library Archived २००७-१२-१९ at the Wayback Machine Contains many Mahāyāna sūtras
• Comparison of Buddhist Traditions (Mahayana - Therevada - Tibetan) Archived २००८-११-२० at the Wayback Machine
• Mahayana Buddhist Sutras in English
• The Mahayana Mahaparinirvana Sutra: complete text and analysis.
• Major Mahayana Tathagatagarbha sutras in English translation
• Buddhas and Bodhisattvas in Mahayana Buddhism
• April 2010 Smithsonian Magazine Article Archived २०१३-१२-३० at the Wayback Machine