शङ्कराभरणम् (रागः)
| शङ्कराभरणम् (रागः) | |
|---|---|
 |
|
| आरोहणम् | स रि२ ग२ म१ प ध२ नि२ स |
| अवरोहणम् | स नि२ ध२ प म१ ग२ रि२ स |
| रागसङ्ख्या | २९ मेलकर्तृरागः |
| जीवस्वराः | ग, म, प, नि |
| न्यासस्वराः | ग, म, नि, स |
| रसः | श्रिङ्गार:, वीर: |
| समयः | सायङ्कालराग: |
| जन्यरागः | अटानरागः, आरभिेाग:, बेगाराग:, देवगान्धारिराग: |
| प्रसिद्धकीर्तनानि | देवीजगज्जननी, सारोजदलनेत्री , चलमेला, श्रीदक्षिणामूर्ते , शङ्कराचार्यम् |
कर्णाटकसंगीतस्य ७२ मेळकर्तारागव्यवस्थायां २९तमः मेळकर्तारागः अस्ति शङ्कराभरणम्। तस्य वास्तविकं नाम अस्ति धीरशङ्करभारणम्। एषः राग: रक्तिरागः सम्पूर्णरागः अपि। अयं रागः हिन्दुस्तानीसङ्गीतव्यवस्थायां बिलावलरागस्य समतुल्यः अस्ति। पाश्चात्यसमतुल्यः प्रमुखः स्केलः (the major scale), अथवा अयोनियन् मोड् (ionian mode) अस्ति। अयं रागः भिन्न-भिन्न-सङ्गीतशैलीषु भिन्न-भिन्न-नाम्ना प्रसिद्धः। अतः, अयं रागः विश्वे लोकप्रियतमेषु रागेषु अन्यतमः इति मन्यते।
रागलक्षणानि
[सम्पादयतु]वेङ्कटमखि: तस्य "रागलक्षण" इति ग्रन्थे एतस्य रागस्य लक्षणम् वदति -
- ।।शङ्कराभरणम् पूर्णं सायं गेयं च सग्रयम् ।।
शङ्कराभरणराग: मेलकर्तृरागव्यवस्थायाम् २९ राग:। बाणचक्रे अस्ति अयं राग: । अस्मिन् रागे षड्जम् , चतुश्रुति ऋषभम्, अन्तरगान्धारम्, शुद्धमद्यमम् , चतुश्रुति धैवतम् ,काकलि निशादम् च । शुद्धमद्यमस्य सथाने प्रतिमद्यमम् स्थापयति चेत्, मेचकालयाणिराग: आगच्छति । सायंकाले एव गातव्यम् अयम् राग: । सङ्गीतचूडामणि" इति ग्रन्थे गोविनद: वदति - "रौद्रस्वरयुतं धीरशङ्कराभरणम्" इति। अत: शङ्कराभरणस्य भाव: वीर: अथवा रौद्र: । ग्रहभेदात् हनुमत्तोडि, नटभैरवी, हरिकाम्बोधि, इत्यादि रागा: आगच्छनति । अध: शङ्कराभरणरागे ग्रहभेदस्य विषये अस्ति ।
| राग: | मेल: # | C | D | E | F | G | A | B | C | D | E | F | G | A | B | C | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| शङ्कराभरणराग: | 29 | S | R2 | G3 | M1 | P | D2 | N3 | S' | R2' | G3' | M1' | P' | D2' | N3' | S' ' | ||||||||||
| खरहरप्रियाराग: | 22 | S | R2 | G2 | M1 | P | D2 | N2 | S' | |||||||||||||||||
| हनुमत्तोडिराग: | 08 | S | R1 | G2 | M1 | P | D1 | N2 | S' | |||||||||||||||||
| कल्याणिराग: | 65 | S | R2 | G3 | M2 | P | D2 | N2 | S' | |||||||||||||||||
| हरिकाम्बोधिराग: | 28 | S | R2 | G3 | M1 | P | D2 | N2 | S' | |||||||||||||||||
| नटभैरविराग: | 20 | S | R2 | G2 | M1 | P | D1 | N2 | S' | |||||||||||||||||
| अस्य रागस्य नाम नास्ति | -- | S | R1 | G2 | M1 | M2 | D1 | N2 | S' | |||||||||||||||||
| शङ्कराभरणराग: | 29 | S | R2 | G3 | M1 | P | D2 | N3 | S' |
जन्यरागा:
[सम्पादयतु]अस्य रागस्य बहव: जन्यरागा: सन्ति । तेषु रागेषु मुख्यरागा: सन्ति - अटानाराग:, बेगडाराग:, बिलहरि, नीलाम्बरी, केदारम् बेहाग् च ।
प्रसिद्धकीर्तनानि
[सम्पादयतु]प्राय: सर्वे रचनाकारा: अस्मिन् रागे रचितवन्त:। अधोsस्ति केचन प्सिद्धकीर्तनानि -
- "दक्षिणामूर्ते", "अक्षयलिङ्ग विभो", "सादशिवम् उपास्महे", "श्रीकमलाम्बा" च - मुत्तुस्वामी दीक्षीत:, संस्कृतभाषा
- "पोगडिरेलो रङ्गा - पुरन्दरदास:, तेलुगुभाषा
- "चमेल" (वर्णम्), "देवीजगज्जननी" - स्वातितिरुणाल्, संस्कृतभाषा
- "सरोजदलनेत्री", "देवीमीननेत्री" - श्यामाशास्त्री