शरावती

शरावतीनदी

जोगजलपातः

शरावतीनदी कर्नाटकस्य प्रमुखनदीषु अन्यतमा अस्ति । इयं नदी भारतस्य पश्चिमप्रवाहनदिषु अन्यतमा अस्ति । अयं जलबन्धः २. ४ कि.मी पु. दीर्घता अस्ति। होन्नावरनगरे अरबसागरेण सह सम्मिलितस्य शरावतीनद्याः दैर्घ्यं प्रायः १२८ कि.मी। होन्नावर-नगरे विद्यमान सेतुः कर्णाटकस्य दीर्घतमः सेतुः अस्ति । जोग इत्यत्र शरावति ९०० पादपर्यन्तं पतित्वा जोगजलप्रपातस्य निर्माणं करोति । सागरस्य समीपे लिङ्गनमक्की इत्यत्र शरावतीयाः कृते जलबन्धः निर्मितः अस्ति। जलबन्धस्य अधः शरावतीजलविद्युत्परियोजना प्रचलति । दीर्घकालं यावत् एषा परियोजना कर्नाटकस्य विद्युत् आग्रहस्य बृहत् भागं पूरयति । अस्याः नद्याः परिसरः जैविकवैवेध्येन समृद्धः तथा अनेकाः दुर्लभाः वनस्पतिजन्तुजातीनां कृतेव् निवासस्थानमस्ति।

स्रोतः

तीर्थहल्ली मण्डलस्य "अम्बुथीर्थः" इत्यत्र शरावतीनद्याः उगमस्थानमस्ति । प्राचीनकथानुसारं सीतादेव्याः तृषानिवारणार्थं भगवान् श्रीरामः स्वीयबाणं भूमौ निपातयत् । तस्मात् भूमौ विद्यमानजलं बहिः असिञ्चत् । अनया घटनया नद्याः अस्याः उत्पत्तिः अभवत् इत्यतः 'शरावती' इति नाम्ना व्यपदिश्यते । 'शर' इत्यस्य अर्थः भवति बाणः । अस्याः नद्याः मुख्योपनद्याः सन्ति : नन्दीहोळे, हरिद्रावती, माविनहोले, हिल्कुन्जी, येन्नेहोले, हरलीहोले, नागोडीहोले ।

जलबन्धाः

• लिङ्गनमक्की जलबन्धः

शरावतीनद्याः १९६४ तमे वर्षे लिङ्गनमक्की-जलबन्धः निर्मितः ।

• गेरुसोप्पा जलबन्धः

गेरुसोप्पा-जलबन्धस्य परियोजना २००२ तमे वर्षे पूर्णमभवत् । अस्य मुख्यम् उद्देश्यं विद्युत् उत्पादनम् अस्ति । उत्तरकन्नडमण्डलस्य गेरुसोप्पा-इत्यत्र निर्मितम् । अस्य औन्नत्यं ५६ मीटर्, दैर्घ्यम् ५४५ मीटर् च अस्ति । गेरुसोप्पा -जलबन्धस्य दक्षिणतटे स्थिते विद्युत्गृहे चत्वारि फ्रांसिस्-प्रकारस्य टरबाइन्स्( Francis turbines) सन्ति ।

जलप्रपाताः

जोगाजलप्रपातः भारतस्य तृतीयः सर्वोच्चः जलप्रपातः अस्ति । प्रथमः सर्वोच्चः कुञ्चिकालजलप्रपातः, द्वितीयः सर्वोच्चः बकर्णजलप्रपातः, च शिवमोग्गा मण्डले स्थितः वर्तते । शरावतीनदी राजा, रोवर, रॉकेट् तथा राणी इति चतुर्धा विभज्य गभीरे प्रपाते निपतति।

वातावरणम्

अस्याः नद्याः अधिकांशः भागः पश्चिमघाट्टेषु स्थितः अस्ति, शरावतीनदीपरितः विद्यमानप्रदेशेषु बहुवृष्टिः भवति । पश्चिमभागे वार्षिकवृष्टिः ६०० मि.मी. तः जलयुक्तभूप्रदेशस्य पूर्वभागे मी तः १७०० मी. पु. जूनमासात् सेप्टेम्बरमासपर्यन्तं ९५% वृष्टिः भवति ।

तापमानम्

एप्रिलमासे प्रायः अधिकतापः प्रायः ३५.८ ^o C, तथा दैनिकतापः २२.२ ^o C भवति ।

वनस्पतयः पशवः च

शरावतीनद्याः जलयुक्तभूप्रदेशः तावत् जीववैवेध्येन समृद्धः अस्ति । जलयुक्तभूप्रदेशस्य समीक्षायां बुफोनिडे, इच्थ्योफिडे, माइक्रोहाइलिडे, रानिडे, राकोफोरिडे इति परिवारसम्बद्धाः २३ उभयचराः अभिलेखिताः

दर्शनीयस्थानानि

होन्नेमराडु, लिङ्गनमक्कीजलबन्धेन निर्मितः जलाशयद्वीपः अस्ति । शिमोगामण्डलस्य सागरमण्डले इदं स्थानमस्ति । जलक्रीडायाः कृते इदं स्थलम् उत्तमम् अस्ति, आकर्षकं च स्थानम् अस्ति । अत्र नौकायानं, कायाकिंग्, वायुयानं, केचन जलक्रीडाः सन्ति ।

२ सहस्र मेगावाट्--विद्युत्-शरावतीप्रपातपरियोजना

• इदं विशालं विद्युत्संस्थानं त्रिशताधिकपादगभीरतां यावत् भूमौ खनित्वा निर्मितम्, द्वे सहस्रे मे. वा. विद्युत् कृते के पी सी प्रायः षड्सहस्रकोटिरूप्यकाणां व्ययेन एनां परियोजनां कुर्वन् अस्ति । सहस्राधिक-एकर् घनवनानि छित्त्वा प्रपातं खनित्वा क्रियमाणं कार्यम्। गेरुसोप्पा जलाशयात् तळकळले पर्यन्तं भूगतनळिकामध्यमेन जलम् अपारविद्युत् सहाय्येन उत्थापनीयं भवति । ऊर्जाविशेषज्ञानाम् मतम् अस्ति यत्, यदि एतत् धनं विद्यमान विद्युत्संस्थानाम् आधुनिकीकरणाय, संचरणमार्गा णां क्षमतोन्नेतुं व्यय्यते, तर्हि अधिका विद्युत् रक्षितुं शक्यते इति ।

विशिष्टयोजनाः :

• एष्याखण्डस्य प्रप्रथमवारं भूगर्भविद्युत्स्थानं तावत् उडुपिमण्डलस्य होसङ्गडी समीपे निर्मितम् अस्ति । तीर्थहल्लिमण्डले माणि इत्यत्र जलाशयः निर्मितः अस्ति । परन्तु, शरावती पुम्प्ड् स्टोरेज्(pumped storage)योजना तावत् विशिष्टा तथा भारतदेशे अतिबृहत्तमा अपि अस्ति । तळकळले तथा गेरुसोप्पा जलाशलयोः मध्ये विद्यमान भूगते सुरंगं खनित्वा विद्युदागारस्य निर्माणम् कृतम् । तदर्थं २५० मे.वा सामर्थ्यविशिष्ट ८ घटकाः स्थापिताः ।
• अस्मिन् विद्युदागारे विद्युदाग्रहागमनवेलायां नाम दिने षड्घण्टाः एव विद्युत् उत्पादः भवति । तळकळले जलाशयः उन्नते अस्ति इत्यतः सुरङ्गमार्गमाध्यमेन टर्बैन् (Turbine) कृते जलं प्रवाह्य विद्युदुत्पादयन्ति । एतत् समनन्तरं पुनः जलं सुरङ्गमाध्यमेन एव गेरुसोप्पा जलाशयं प्रति गच्छति । पुनः तदेव टर्बैन्(turbine) तः पम्प्सेट् (pumpset) मुखेन गेरुसोप्पा जलाशयात् ५०० मीटर् औन्नत्ये विद्यमान तळकळले जलाशयं प्रति उन्नयन्ति । किमर्थम् इत्युक्ते जलं व्यर्थं न स्यात् पौनःपुन्येन अस्य उपयोगः भवेत् इति कारणतः । व्यापकोस् लिमिटेड् संस्थायाः फ़िसिबिलिटि इतिवृत्तेः आधारेण डिपिआर् इत्यस्य निर्माणं कर्तुं सूचितवन्तः ।
• ८०० एकर् अरण्यनाशः, अस्याः योजनायाः कृते ३७८ अरण्यभूमिः पर्याप्तं भवति इति चिन्तितमासीत् । परन्तु १५ कि.मि दीर्घा, १० कि.मि विस्तृता ६ नलिकानिर्माणार्थं १४० एकर्, पवरहौस् (ऊर्जामन्दिरम्) निर्माणार्थं ६० एकर्, पुनश्च तत्र गमनागमनार्थं २० किमि मार्गाय ११० एकर्, ६० कि.म् दीर्घतन्त्रिकामार्गाय ४९० एकर् अरण्यनाशः भवति इति वक्तुं शक्यते ।

अधिकाधिकं सूचना

. बेङ्गलूरुनगरं जलं आनयितुं परियोजना शरवतीयाः कृते मृत्युघटिका अस्ति वा ?