कुरुक्षेत्रम्
Kurukshetra कुरुक्षेत्रम् धर्मक्षेत्रम् | |
|---|---|
|
नगर | |
 | |
| Country | भारतम् |
| State | हरियाणा |
| District | कुरुक्षेत्रमण्डलम् |
| Founded by | कुरुः |
| Named for | कुरुः |
| Area | |
| • Total | १,५३० km२ |
| Population | |
| • Total | ९६४,६५५ |
| • Density | ६३०/km२ |
| Languages | |
| • Official | हिन्दी, पञ्जाबी |
| • regional | हरियाणवी |
| Time zone | UTC+5:30 (IST) |
| PIN |
136118 |
| Telephone code | 911744 |
| ISO 3166 code | IN-HR |
| Vehicle registration | HR 07X XXXX |
| Website | kurukshetra.nic.in |
| [१] | |
कुरुक्षेत्रम् हरियाणाप्रदेशे स्थिता एकम् सुप्रसिद्धम् तीर्थम् अस्ति। पौराणिककथानुसारं कुरुक्षेत्रं पौराणिकस्थलेषु अन्यतमम् अस्ति । अस्यां भूमौ पाण्डवकौरवाणां महाभारत-युद्धम् अभवत् । नगरमिदं हरियाणा-राज्यस्य मण्डलं विद्यते । कुरुक्षेत्र-मण्डलस्य मुख्यालयः कुरुक्षेत्रे एव अस्ति । नगरमिदं हरियाणा-राज्यस्य प्रसिद्धं स्थलं वर्तते । इदं नगरं हरियाणा-राज्यस्य उत्तरदिशि स्थितम् अस्ति । इदं नगरं परितः अम्बाला-नगरं, यमुनानगरं, करनाल-नगरं, कैथल-नगरं च स्थितम् अस्ति । इदं नगरं देहली-नगरेण, अमृतसर-नगरेण च सह सम्बद्धम् अस्ति । नगरमिदं राष्ट्रियराजमार्गे, रेलमार्गे च स्थितम् अस्ति । इदमेकम् ऐतिहासिकं हिन्दुतीर्थस्थलम अस्ति ।
समयान्तरे अस्य नगरस्य इतिहासस्य प्रभुत्वं वर्धमानम् अस्ति । भगवान् बुद्ध, नैकाः सिक्खधर्मगुरवः च अपि तत्र गतवन्तः आसन् । तत्र गत्वा तैः बहूनि सामाजिककार्याणि कृतानि सन्ति । अस्मिन् नगरे बहूनि धार्मिकस्थलानि सन्ति । यथा – मन्दिराणि, सिक्खोपासनागृहाणि च । एतैः स्थलैः कुरुक्षेत्रस्य आकर्षणे वृद्धिर्भवति ।
हिन्दुतीर्थस्थानानि
[सम्पादयतु]ब्रह्मसरोवरम्
[सम्पादयतु]
तत्र “ब्रह्मसरोवर” अस्ति । सूर्यग्रहणसमये श्रद्धालूनां सम्मर्दः भवति। तस्मिन् सरोवरे श्रद्धालवः स्नानं कुर्वन्ति । जनाः तेषां मृतपितॄणां मोक्षार्थं पिण्डदानं कुर्वन्ति । इदं स्थलं विश्वस्य पुण्यतीर्थस्थलेषु अन्यतमम् अस्ति ।
ज्योतिसर
[सम्पादयतु]यतः अस्य नगरस्य ज्योतिसर-क्षेत्रे भगवता कृष्णेन अर्जुनाय गीतोपदेशः प्रदत्तः आसीत् ।
सावित्री शक्तिपीठम्
[सम्पादयतु]एतत् शक्तिपीठं भारतस्य हरियाणाराज्यस्य कुरुक्षेत्रसमीपे थानेसर् इत्यत्र (पूर्वतन-स्थानेश्वरम्, स्थाण्वीश्वरम्) अस्ति। ऐतिह्यानुसारम् अत्र सतीदेव्याः पादस्य मीनखण्डः पतितः इति विश्वासः । अत्रत्या देवी सावित्रीनाम्ना अत्रत्यशिवः स्थाणुनाम्ना पूज्यते । अत्र पूजादिकैङ्कर्याणि निरन्तरं प्रचलन्ति ।
स्थाण्वीश्वरमहादेवमन्दिरं
[सम्पादयतु]तत्र स्थाण्वीश्वरमहादेवमन्दिरं विद्यते । तस्मिन् मन्दिरे शिवलिङ्गं स्थितम् अस्ति । इदं मन्दिरं कुरुक्षेत्रस्य थानेसर-क्षेत्रे स्थितम् अस्ति ।
नाभिकमलमन्दिरम्
[सम्पादयतु]तत्र नाभिकमलमन्दिरम् अपि विद्यते । तस्मिन् मन्दिरे द्वयोः भगवतोः प्रतिमे स्थिते स्तः ।
भीष्मकुण्डः , नरकातारी
[सम्पादयतु]
अपि च कुरुक्षेत्रमण्डलस्य नरकातारी-ग्रामः विद्यते। तत्र भीष्मकुण्डः अस्ति । अयं कुण्डः महाभारतकालीनः अस्ति । अयं कुण्डः ऐतिहासिकः अस्ति । तस्मिन् एव ग्रामे महाभारतयुद्धे भीष्मपितामहः शरशय्यायाम् आसीत् । तत् स्थानम् अपि पवित्रतमम् अस्ति ।
श्रीकृष्ण सङ्ग्रहालयः
[सम्पादयतु]ई. स. १९८७ तमे वर्षे “कुरुक्षेत्र विकास बोर्ड्” इत्याख्येन कृष्ण सङ्ग्रहालयः स्थापितः आसीत् । अस्मिन् सङ्ग्रहालये भगवतः श्रीकृष्णस्य प्रसङ्गात्मकानि चित्राणि, कलाकृतयः, मूर्तयः, स्मृतिचिह्नानि च सन्ति । तैः कृष्णस्य कुशलराजनीतिः, दार्शनिकता, आध्यात्मिकता, प्रेम च ज्ञायते । तत्र कृष्णसम्बद्धाः पाण्डुलिपयः अपि सन्ति ।
बिरला-मन्दिरम्
[सम्पादयतु]कुरुक्षेत्रे श्वेतशैलैः निर्मितं बिरला-मन्दिरम् अपि अस्ति ।
अन्यप्रेक्षणीयस्थानानि
[सम्पादयतु]कल्पना चावला कृत्रिमग्रहमण्डलम्
[सम्पादयतु]“कल्पना चावला” इत्याख्यायाः स्मृतौ “कल्पना चावला प्लानेटेरियम्” इत्याख्यं संस्थापितम् आसीत् । अनेन कृत्रिमग्रहमण्डलमाध्यमेन “कल्पना चावला” इत्याख्यायै श्रद्धाञ्जलिः प्रदीयते ।
शेख चेहली समाधिः
[सम्पादयतु]
अस्य नगरस्य थानेसर क्षेत्रे “शेख चेहली” इत्याख्यस्य समाधिः अपि अस्ति ।
मार्गः
[सम्पादयतु]वायुमार्गेण, धूमशकटमार्गेण, भूमार्गेण च कुरुक्षेत्र-नगरं प्राप्यते । अस्य नगरस्य समीपस्थं विमानस्थानकं चण्डीगढ़-नगरे स्थितम् अस्ति ।
बाह्यसमपर्कतन्तुः
[सम्पादयतु] |
विकिमीडियाकोषे कुरुक्षेत्रम् अनेन सम्बद्धमाध्यमाः सन्ति। |