संस्कृतविकिपीडिया

मम नाम भूमिः अस्ति, अहं द्वितीयवर्षस्य नाटक-अध्ययनस्य, सृजनात्मक-माध्यमस्य च छात्रः अस्मि।मम स्नातकस्य प्रथमवर्षे नृत्य-आन्दोलनम् एकः विषयः आसीत्। यदा वयं अध्यापकं मूवमेण्ट्-चिकित्सायाः विषये पृष्टवन्तः, नृत्य-मूवमेण्ट्-चिकित्सायाः विषये। नृत्य-चलन-चिकित्सायाः वस्तुतः किं भवति? सा अवोचत् यत् नृत्य-चलन-चिकित्सा न कस्यापि प्रकारस्य नृत्यम् अस्ति, एषा चिकित्सा-सत्ररूपेण कार्यं करोति इति।भवन्तं शान्तं, दृढं, आत्मविश्वासं, विश्रान्तिः च अनुभूयते; दैनन्दिनरूपेण एतत् कुर्वतां व्यक्तिनां जीवनेषु चिकित्साप्रक्रियायाः रूपेण कार्यं करोति।

नृत्य-चलन-चिकित्सा (डी. एम्. टी.) इति मनोचिकित्सायाः अद्वितीयं समग्रं च रूपम् अस्ति यत् गतिं नृत्यं च भावात्मकस्य, संज्ञानात्मकस्य, शारीरिकस्य च उपचारस्य साधनरूपेण उपयुज्यते। मनस्य शरीरस्य च परस्पर-सम्बन्धः अस्ति इति विश्वासे बद्धः डी. एम्. टी. पारम्परिक-मौखिक-चिकित्सायाः पारं गच्छति, व्यक्तिभ्यः स्वभावनाः अभिव्यक्तुं, प्रक्रियां कर्तुं, अवगन्तुं च अशाब्दिक-साधनं प्रददाति। नृत्यनिर्धारितेषु चरणेषु केन्द्रीकृतस्य प्रदर्शन-नृत्यस्य विपरीतं नृत्य-चलन-चिकित्सा शरीरस्य स्वाभाविक-अभिव्यक्तिम् उद्दिश्य केन्द्रीकरोति, येन तत् सम्पूर्णस्य व्यक्तेः-मनस्य, शरीरस्य, आत्मस्य च पोषणार्थं चिकित्सा-अभ्यासः भवति।

नृत्य-चलन-चिकित्सा न केवलं शारीरिक-अभिव्यक्तिः अपितु भावनात्मक-सम्प्रेषणस्य मूलभूत-माध्यमम् अपि अस्ति इति विचारेण आधारिता अस्ति। 20 शताब्द्याः मध्यभागे मरियन् चेस् तथा ट्रुडी स्कूप् इत्यादिभिः प्रवर्तकैः विकसितं डी. एम्. टी., मनोविज्ञानस्य, शरीरस्य चलनस्य, नृत्यस्य च सिद्धान्तान् संयोजयति येन भावनात्मक-उपचारः, व्यक्तिगत-विकासः च सुकरः भवति। चिकित्सायाः नेतृत्वं सामान्यतया प्रशिक्षितेन चिकित्सकेन क्रियते, यः आत्म-अभिव्यक्तिं आत्म-जागरूकताम् च प्रोत्साहयितुं विविध-चलन-अभ्यासान् उपयुञ्जते, व्यक्तेः आन्तरिकलोकान् अन्वेष्टुं तथा भावनात्मक-समस्यानां सम्मुखीकरणे च साहाय्यं करोति।

मौखिकसम्प्रेषणे अत्यधिकं अवलम्ब्यमानानां चिकित्सानां अन्यप्रकाराणां विपरीतम्, डी. एम्. टी. अशाब्दिक-अभिव्यक्तेः साधनरूपेण शरीरम् उपकरोति। एषः प्रतिभागिभ्यः स्वयमेव संरचिताः च गतिभिः स्वभावनाः अन्वेष्टुं प्रोत्साहयति, येन शब्दैः व्यक्तुं कठिनं भावान् उद्घाटयितुं साहाय्यं भवति। चिकित्सकः एकं सुरक्षितं सहायकं च पर्यावरणं प्रददाति यत्र व्यक्तिः क्रोधः, दुःखः, भयः, आनन्दः, विरक्तिः इत्यादीनां भावानां अन्वेषणं अभिव्यक्तुं च शक्नोति। लक्ष्यम् न क्रियायाः निष्पादनम् अथवा सिद्धीकरणम्, अपितु तस्य माध्यमेन उद्भूतस्य भावात्मकानुभवस्योपरि ध्यानं केन्द्रीकरोतु।

डी. एम्. टी. इत्यस्य चिकित्सात्मकलाभः विस्तृतः गहनः च अस्ति। समग्ररूपेण एतत् भावात्मकरूपेण, शारीरिकरूपेण, मनोवैज्ञानिकरूपेण च अनेकस्तरेषु कार्यं करोति।

नृत्य-चलन-चिकित्सायाः प्रमुखेषु लाभेषु एकः अस्ति तस्य भावात्मक-अभिव्यक्तिं सुकरयितुं क्षमता। बहवः जनाः स्वभावनाः मौखिकरूपेण प्रकटयितुं संघर्षं कुर्वन्ति, विशेषतः यदा आघातः, शोकः, व्यग्रता इत्यादीनां जटिलभावनाभिः सह व्यवहरन्ति। डी. एम्. टी. शरीरस्य माध्यमेन एतेषां भावानां कृते वैकल्पिकं निर्गमस्थानं प्रददाति। गतिः कैथार्टिक्-विमोचनं भवितुम् अर्हति, येन व्यक्तिभ्यः वर्षाणि यावत् दमितानां गहनानां भावानां प्रक्रियां कर्तुं साहाय्यं भवति। तत् द्रवम्, मुक्तप्रवाह-नृत्यं वा नियन्त्रित-गतिः वा भवेत्, गतिः भावात्मक-अवरोधान् उद्घाटयितुं साहाय्यं करोति, येन स्वस्थतायाः भावात्मकस्य च कृते स्थानम् कल्पते।

डी. एम्. टी. व्यक्तिं स्वशरीरेषु भावेषु च अधिकं अनुरक्तुं प्रोत्साहयति। स्वस्य शारीरिक-गतिषु ध्यानं स्थापयित्वा, प्रतिभागिनः स्वस्याः भावनात्मक-अवस्थां अवगन्तुं शक्नुवन्ति, व्यवहारस्य स्वरूपं ज्ञातुं शक्नुवन्ति, तथा च स्वशरीरे कथं तनावं वा आघातं वा वहन्ति इति अधिकं अवगन्तुं शक्नुवन्ति। अनेन वर्धित-आत्म-जागरूकतया संवेगात्मक-बुद्धिः वर्धिता, उत्तम-तनाव-प्रबन्धनम्, स्वस्थ-प्रतिकार-तन्त्रस्य विकासः च भवितुम् अर्हति। डी. एम्. टी. स्वेन सह गहनं सम्बन्धम् अपि पोषयति, यतः व्यक्तिः स्वशरीरं श्रोतुं, आन्तरिकप्रवृत्तिं विश्वसितुं च शिक्षते।

बाह्यसम्पर्कतन्तुः

• समाचारपत्रे संस्कृतविकिपीडिया
• समाचारपत्रे संस्कृतविकिपीडिया
• चित्राणि
• मर्डान संस्कृत - संस्कृत ओयेवसाईट