सदस्यसम्भाषणम्:2409:4062:219A:CEB:0:0:1528:D0A5

श्रवणाकौशलाम् ( प्रकारा:, सम्बर्धनापोयश्च)।

।।   (( श्रवणकौशलम्)) ।। 

   ((श्रवणकौशलम्- प्रकारा:, सम्बर्धनापोयाश्च))

    भाषाकौशलस्य ताप्तर्य भवति।  भाषां सम्यक् तया कार्यं कुर्वन्ति चेत योग्यता एवं सामर्थं च प्रानुव्न्ती। व्यक्तिनां सम्प्रेषणं सक्षमता भाषाकौशलां दक्षता उपरि निर्भर भवति।

                 भाषा शिक्षण द्वि-विध्ं भवति ।                  * प्रधान कौशलम्-  श्रवण, भाषण ।              * गौण  कौशलम्  - पठन, लेखन।

भाषाया: प्रथम - कौशलं इदं भवति, श्रवण कौशल : केवलं ध्वनी श्रवण मात्रेण न अथवा ध्वनीं श्रुत्वा तस्य अर्थं प्राप्तं करोति एवं च तत् अर्थस्य चिन्तन एवं मननं कृत्वा अर्थस्य प्रतिक्रिया ददाति।  श्रवण कौशलं मस्तिष्कस्य एकाग्रता एवं इन्द्रियाणां संयमं अत्यन्तं आवश्यकम्ंं अस्ति। श्रुतानां नूतनपदानाम् अर्थे: सह संबधस्य सामर्थ्थ्म्ं।              भाषाकौशलेषु ' श्रवणकौशलम्ं 'इति यद्यपि आधारभूतं कौशलं मन्यते तथापि संस्कृतशिक्षणस्य प्रक्रियाम्ं अस्य कौशलस्य प्रायः उपेक्षा एव अनुभूयते।                 ((  श्रवण कौशलस्य साधननि )) ।              • परिवारसदस्या:              • दूरवाणी              • दूरदर्शन              • आकाशवाणी              • ध्वनीबीस्तरकयंत्रम्              इत्यादय: ।  

            * वाचिक क्रियाया: वर्णरुपमेव लेखनम्। ध्वनिरुपे बिद्यमानं भाषाशं लिपिरुपे अवतारणमेव लेखनम्ं इत्युते।           * श्रवणकौशलवर्धनाय प्रथमिकस्तरे- शिशूगीतानि अभिनयगीतानि, हास्य- वीर- हास्यास्पद कथाश्च श्रावणीयानि।।।           * माध्यमिकस्तरे- करूण- वीर- हास्यरसोपेता: कथा: श्रावयितुं  शक्नोति शिक्षक: ।                         (( श्रवण कौशलस्य विकासे समस्या:))।

             * शैक्षिक वातावरणस्य अभाव:             *  कठिन भाषाया: प्रयोग:।             * अशुद्ध उच्चारणं।             * शिक्षणे अधिगमस्य सामग्रीणां प्रयोगे अभाव:

        ((संसाधन रूपेण श्रवण कौशलम्ं )) ।

• सार्थक- वाक्यानं निर्माणे श्रवण- कौशलस्य  व्यापक प्रयोग: ।
• साहित्यनिर्माणे श्रवणकौशलं बहूपयोगी भवति।
• एकाग्रता भवति।

           ( श्रवण कौशलस्य संवर्धनापोयस्च) ।      * सस्वर पाठ:।      * प्रश्नोत्तर विधि: ।      * वाद- विवाद विधि: ।      * भाषण विधि ।      * नाटक मंचन।      * छात्राणां शब्दभंडारस्य वृद्धि:।      * वत्ताया: मनोभावस्य ज्ञानस्च समर्थ ।        ( श्रवणसय गृहणशीलता ) ।

     * अच् हल् वर्णाणं मध्ये भेदज्ञानम्ं ।      * अल्पप्राण- महाप्राणयोमध्ये भेद स्पष्टीकरणं ।      * लृ वर्णोयो:  विलक्षण उच्चारणनुस्मरणम्ं ।      * गद्य- पद्ययो: पठने भेदश्रवणम् ।      * विरामार्धाविरामयो: भेदश्रवणम् ।

                    (( श्रवणकौशल्स्य आवस्यकता:))।

             * शब्दानां साधुच्चारणाय।              * श्रुत्वा: पुन: कथनाय।              * शब्दानाम्ं अर्थ्भीव्यन्जनाय।              * अनुवाचनाय।              * मनोरंजनाय ।              * भाषणसामर्थ्थसमुपार्जनाय ।

                      (( सम्पादनविधय:)) ।

       प्राथमिकस्तरे- छात्राणां भाषाणामपि  ध्वनीमुद्राणयन्त्रेण मुद्राप्य श्रावयितुं सक्नोति , येन वालका: प्रभविता: अभिप्रेरितश्च भवति।

     माध्यमिकस्तरे-  अध्यापकस्य आदर्शवाचनेन छात्राणां कृते सुवाचनस्य आदर्शप्रस्तुतीकारणं भवति। अनुवचनाय प्रेरिता: च भवति।           उच्चस्तरे - नवरसोपेतानां गीतानां, कथानां, श्लोकानां च श्रवणं करणीयम्। सारस्वतसभासु चर्च्चायां, कार्यशालासु च यथा भागग्रहिनो भवन्ति,  तथा तेभ्य: अभिप्रेरणं  दातव्य्म् ।

         (( श्रवणकौशलस्य विकासार्थं  उपाय: एवं च समस्यानां  समाधान:))।

              * छात्राणां योग्यता अनुसारेण शिक्षण प्रदानं कराणीया। अर्थात् प्रस्तुत सामग्रीणां स्वरुप्ं छात्राणां योग्यता अनुरुप भवितुं सक्नोति। तदद्वारा छात्रा: सम्यक्तया श्रोतुं परयन्ती।             *   श्रवणकौशलस्य विकासार्थं छात्रस्य मनोदशाया: ज्ञानं शिक्षककृते महत्वपूर्णं अस्ति। किमर्थं इतियुक्ते यदा छात्र: सम्यक्तया न श्रुणति तर्हि श्रवण कौशलस्य विकासं न भवति।

                                  सोनाली दाश (101)।। 2409:4062:2D9B:33ED:0:0:920B:8700 ०६:४३, १२ जुलै २०२१ (UTC)