धर्मशाला, हिमाचलप्रदेशः
धर्मशाला Dharamshala | |
|---|---|
| लुआ त्रुटि पटलम्:Location_map में पंक्ति 408 पर: Malformed coordinates value। | |
| Coordinates: ३२°१३′०५″उत्तरदिक् ७६°१९′१२″पूर्वदिक् / 32.218°उत्तरदिक् 76.320°पूर्वदिक्निर्देशाङ्कः : ३२°१३′०५″उत्तरदिक् ७६°१९′१२″पूर्वदिक् / 32.218°उत्तरदिक् 76.320°पूर्वदिक् | |
| देश |
 भारतम् |
| प्रान्त | हिमाचल प्रदेश |
| ज़िला | काँगड़ा ज़िला |
| Government | |
| • Body | धर्मशाला नगर पालिका |
| Elevation | १,४५७ m |
| Population (2011)[२] | |
| • Total | ३०,७६४ |
| भाषा | |
| • प्रचलित | पहाड़ी, हिन्दी |
| Time zone | UTC+5:30 (भारतीय मानक समय) |
| पिनकोड |
176 215 |
| दूरभाष कोड | +91-1892 |
| Website | www.hpkangra.nic.in |
धर्मशाला भारतस्य हिमाचलप्रदेशराज्यस्य काङ्गडा मण्डले स्थितं नगरम् अस्ति . इदं क्षेत्रं मण्डलस्य मुख्यालयः अपि अस्ति ।
धर्मशाला राज्यस्य शीतकालीनराजधानी अस्ति । काङ्गडा नगरात् १६ कि.मी दूरे स्थितम् अस्ति । धर्मशाला - नगरस्य मैक्लोडगंज उपनगरे मध्यतिब्बतीप्रशासनस्य मुख्यालयः अस्ति, तथा च दलाईलामा - महोदयस्य निवासस्थानं (निर्वासितस्य तिब्बतीसर्वकारस्य) राजधानी च अस्ति |. भारतसर्वकारस्य (स्मार्टसिटीज मिशनस्य) अन्तर्गतं दर्शनीयस्थलेन (सिटीरूपेण) विकसितुं शतभारतीयनगरेषु अन्यतमं नगरं धर्मशाला अपि चयनितम् अस्ति । धर्मशालाशब्दात् अस्य नगरस्य नाम उत्पन्नम् इति मन्यते |
इतिहासः
[सम्पादयतु]आङ्ग्लशासनस्य काङ्गडा प्रदेशे आगमनात् पूर्वं धर्मशाला-समीपस्थेषु क्षेत्रेषु कटोच-वंशस्य सहस्राब्दद्वयं यावत् शासनंम् आसीत् । सिक्खवंशस्य महाराजा रञ्जीतसिंहस्य कटोचराजा संसारसिंहस्य च मध्ये १८१० तमे वर्षे ज्वालामुखीसन्धिः कृता ततः परं कटोचः काङ्गडाक्षेत्रे केवलं स्थानीयवासीयः एव अभवत् । १८४८ तमे वर्षे आङ्ग्लैः इदं क्षेत्रं स्वाधिकारे कृतम् । १८४९ तमे वर्षे धौलाधरपर्वतस्य सानुषु काङ्गडामण्डलस्य अन्तः सैन्यछावनार्थं स्थलस्य चयनं कृतम्, यत्र हिन्दु आश्रमः स्थितः आसीत् ।
काङ्गडा -नगरे स्थितस्य सैन्य-छावस्य कृते १८४९ तमे वर्षे धर्मशाला-नगरं अस्तित्वं प्राप्तम् । १८५५ तमे वर्षे धर्मशाला काङ्गडामण्डलस्य मुख्यालयः इति घोषितः । धर्मशालायां नागरिकेषु (छावनीक्षेत्रे) च वर्धमानं क्रियाकलापं दृष्ट्वा अत्रत्यानां जनानां सुविधां प्रदातुं नगरपरिषदः निर्माणस्य विचारः निर्मितः अत्र १८६७ तमे वर्षे मेई मासस्य ५ दिनाङ्के नगरपरिषदः अस्तित्वं प्राप्तवती । तस्मिन् समये निर्मितस्य नगरपरिषदः प्रथमा सभा अपि तत्कालीनस्य जिलादण्डाधिकारिणः सी.एफ.एल्फिन्स्टोन् इत्यस्य अध्यक्षतायां ६ मे १८६७ दिनाङ्के अभवत् ।
१८६७ तमे वर्षे धर्मशाला नगरपरिषदः अभवत् ततः परं अत्र सुविधाः वर्धिताः । धर्मशालायां जनाः अपि १८९६ तमे वर्षे विद्युत्प्राप्तिम् आरब्धवन्तः । तदनन्तरं नगरे कार्यालयानां विकासस्य अतिरिक्तं व्यापारव्यापारस्य, सार्वजनिकसंस्थानां, पर्यटनसुविधानां, परिवहनकार्याणां च प्रगतिः अभवत् १९०५, १९८६ तमे वर्षे भूकम्पेन अस्य नगरस्य बहुनाशं जातम् । १९२६ तमे वर्षे १९४७ तमे वर्षे च अत्र (इण्टर)-महाविद्यालयसहिताः महाविद्यालयाः उद्घाटिताः, १९३५ तमे वर्षे अत्र चलचित्रगृहम् अपि उद्घाटितम् । उन्नतकालेन सामाजिकसुधारेण च अयं प्रदेशः सङ्गीतसाहित्यकलाक्षेत्रेषु अपि उन्नतिं प्राप्नोत् । १९६० तमे वर्षात् (महामहिमस्य )दलाईलामायाः मुख्यालयः अपि धर्मशालायां स्थितः अस्ति ।
वातावरणम्
[सम्पादयतु]धर्मशालानगरस्य जलवायुः उपोष्णकटिबंधीयः अस्ति । अस्य नगरस्य तापमानं १० (डिग्री सेल्सियसतः ३५ डिग्री सेल्सियसपर्यन्तं) भवति, जनवरीमासे सर्वाधिकं शीतलं, जूनमासं च सर्वाधिकं उष्णं भवति । शिशिरे अस्मिन् नगरे पर्याप्तं सूर्यप्रकाशः भवति । अधिकांशः वृष्टिः जुलै-सेप्टेम्बरमासेषु भवति, वार्षिकवृष्टिः १८०० मि.मी. परन्तु शिशिरे अपि महती वर्षा भवति । यदा कदा हिमपातः अपि भवति, अन्यनगरेषु स्थानीयपर्वत-(द्रोणी) -वायुः च वातावरणम् अल्पं प्रभावं जनयति । हिमेन आच्छादितः (धौलाधरः) श्रृङ्खला, हरितवनैः परिपूर्णं वातावरणं, सुखदं वातावरणम् विस्तृतं विहङ्गमदृश्यं च अत्यन्तम् आकर्षयति ।
भूगोलम्
[सम्पादयतु]धर्मशालानगरं समुद्रतलात् १४०० मीटर् ऊर्ध्वतायां, उत्तराक्षांशे २३° – १३’ – ००” पूर्वदेशान्तरे ७६° – १९’ – ००” च स्थितम् अस्ति । राजस्वदस्तावेजानां अनुसारं ८५१ हेक्टेर् क्षेत्रे विस्तृतम् अस्ति । धौलाधरस्य उन्नतखण्डे स्थितास्मात् नगरात् सम्पूर्णा काङ्गरा उपत्यका दृश्यते । धर्मशालस्य उत्तरदिशि हरितवनानि, पश्चिमदिशि प्रवणकृषिक्षेत्राणि, पूर्वदक्षिणयोः धौलाधरस्य (मनमोहकद्रोणीनां) उपरि विकासैः बिन्दुबिन्दुः अस्ति मुख्यजीवनप्रदमार्गेषु अस्य नगरस्य विस्तारः तीव्रगत्या भवति । पर्वतपक्षे भौतिक-भौगोलिक-बाधानां कारणात् सामान्यतया अस्य नगरस्य विकासः उपत्यकायाः प्रति भवति । भूविज्ञानस्य अनुसारं एतत् नगरं भूकम्पसम्बद्धस्य प्लेट्-सङ्ख्या-४ इत्यस्य दोषरेखायाः समीपे पतति, यत् भूकम्पप्रवणं क्षेत्रम् अस्ति । अस्य अवसादीशिलाः सामान्यतया हिमालयस्य मध्ये धौलाधरपर्वतशृङ्खलायाः आधारे स्थिताः सन्ति । उपरितनस्तरम् संगठितवालुका, जलप्लावनस्य (जमेन) मृत्तिका, गोलस्निग्धशिलाखण्डानां च मिश्रणं भवति, या शिलामूले अवलम्बते ।
आवागमनम्
[सम्पादयतु](स्मार्ट-सिटी)- योजनायाः अन्तर्गतं नगरे (रिंग)-मार्गस्य, (सुरङ्गस्य) च निर्माणं प्रस्तावितं अस्ति ।
पर्यटनम्
[सम्पादयतु]धर्मशाला (तिब्बती)शरणार्थीनां निवासस्थानम् अस्ति । एतत् नगरं ऐतिहासिक डलसरोवरस्य, (खनियारा, कञ्जर)महादेव (मेलायाः) च कृते प्रसिद्धम् अस्ति । (भागसुनाग), (कुणालपाथरी), (चिन्मान्या )इत्यादीनि हिन्दुमन्दिराणि अत्र नगरस्य समीपे सन्ति । काङ्गडा -नगरस्य चामुण्डादेवी, बृजेश्वरी, ज्वालामुखी, चिन्तापूर्णी-मन्दिराणि अपि अस्य नगरस्य समीपस्थे सन्ति । उपर्युक्तधर्मस्थलेभ्यो अतिरिक्तम् (पलामपुर-शोभासिंह-आर्ट-गैलरी, आन्द्रेट्टा-वैजनाथ)-पर्यटनस्थलानां आधारशिबिररूपेण अपि कार्यं करोति ।
- ↑ "रजनी बनी धर्मशाला नगर निगम की पहली महापौर". धर्मशाला: दैनिक जागरण. १० अप्रैल २०१६. Archived from the original on 27 मार्च 2018. आह्रियत २७ मार्च २०१८. Unknown parameter
|url-status=ignored (help) - ↑ "District Census Handbook - Kangra - Village And Town Wise Primary Census Abstract (PCA)" [जिला जनगणना पुस्तिका]. censusindia.gov.in (in English). शिमला: जनगणना संचालन निदेशालय, हिमाचल प्रदेश. p. ३४. Archived from the original on 18 नवंबर 2017. आह्रियत २७ मार्च २०१८. Unknown parameter
|url-status=ignored (help)