नागानन्दम् - विकिपीडिया

श्रीहर्षेण रचितेषु त्रिषु नाटकेषु अन्यतमं विद्यते नागानन्दम् । रत्नावली प्रियदर्शिका च तेन रचिते अन्ये नाटके । एते द्वे नाटिका इत्येतस्मिन् उपरूपकप्रकारे अन्तर्भूते स्तः । नागानन्दं नाट्यशास्त्रपरिभाषया 'नाटक'प्रकारे अन्तर्भूतम् अस्ति । अस्य नाटकस्य स्वरूपं पृष्ठभूमिका च अन्ययोः नाटिकयोः भिन्नम् एव विद्यते । इदं गम्भीरवातावरणयुक्तं नाटकम् । अस्मिन् पञ्च अङ्काः सन्ति । अस्य कथावस्तु बौद्धमूलकथातः स्वीकृतमस्ति । जीमूतवाहननामकस्य बोधिसत्त्वस्य आत्माहुतिः एव अस्य विषयः । इयं कथा बृहत्कथायां दृश्यते । नाटकस्य प्रथमाङ्कत्रये जीमूतवाहन-मलयवत्योः प्रेमवृत्तान्तः चित्रितः अस्ति । अन्तिमाङ्कद्वये नायकस्य स्वार्थत्यागस्य अतिशयता चित्रिता अस्ति । आदिमाङ्कत्रये शृङ्गाररसः, अन्तिमाङ्कद्वये त्यागवीररसयोः पोषणं दृश्यते ।

कथावस्तु

मूलकथायाः नाटकस्य च समानांशाः

मूलकथायाः, नाटकस्य च भेदाः

वस्तुविन्यासः

निवेशनस्य अन्वेषणम्

प्रथममिलनम्

विरहाभिव्यक्तिः

आत्महत्याप्रयत्नः रक्षणञ्च

दम्पत्योः मधुचन्द्रः

एकान्तभङ्गः नूतनः आयामः च

गरुड-नागयोः सन्धेः वृत्तान्तः

जीमूतवाहनस्य आत्मसमर्पणम्

जीमूतवाहनस्य मरणवार्ता

जीमूतवाहनस्य पुनरुज्जीवनं, नागानाम् आनन्दः च

रसपरिपोषणम्

पात्ररचना

अन्यानि पात्राणि

बाह्यसम्पर्कतन्तुः