रणथम्भौर: राष्ट्रीयउद्यान:
रणथम्बोरराष्ट्रिय निकुञ्जः(उद्यान:)भारतस्य राजस्थानराज्यस्य १,३३४ वर्गकि.मी.(५१५ वर्गमील) विशालः राष्ट्रियनिकुञ्जः अस्ति । उत्तरदिशि बनासनद्याः, दक्षिणदिशि चम्बालनद्याः च अस्य सीमां विद्यते । अस्य उद्यानस्य अन्तः स्थितस्य ऐतिहासिकस्य रणथम्बोर्-दुर्गस्य नामकरणं कृतम् अस्ति ।
इतिहास:
[सम्पादयतु]रणथम्बोर-राष्ट्रियनिकुञ्जस्य स्थापना १९५५ तमे वर्षे "सवाई माधोपुर-खेल-अभयारण्यम्" इति नाम्ना अभवत्, प्रारम्भे २८२ कि.मी. १९७३ तमे वर्षे प्रोजेक्ट् टाइगर आरक्षेषु अन्यतमः इति घोषितम्।
गुणाः
[सम्पादयतु]रन्थम्बोर् राष्ट्रियनिकुञ्जस्य कुलक्षेत्रं ३९२ कि.मी.(१५१ वर्गमी.) अस्ति, यत्र बफरक्षेत्रं च अस्ति।[१] अत्र शुष्कपर्णवृक्षाः, मुक्ततृणयुक्ताः तृणवृक्षाः च सन्ति । अस्य मूलक्षेत्रं प्रायः २७५ कि.मी.(१०६ वर्गमी.) अस्ति। रन्थम्बोर् टाइगर रिजर्व् १,३३४ कि.मी.(५१५ वर्गमी.) क्षेत्रे प्रायः २१५–५०५ मीटर् (७०५–१,६५७ फीट्) ऊर्ध्वतायां विस्तृतः अस्ति। रणथम्बोर्-दुर्गः १० शताब्द्यां चौहान-शासकैः परितः समतलात् २१० मीटर् (७०० फीट्) ऊर्ध्वं निर्मितः। दुर्गस्य अन्तः गणेश-शिव-रामललाजी-परायणानि त्रीणि रक्तशिलामन्दिराणि सन्ति । सुमतिनाथस्य सम्भवनाथस्य च दिगम्बर जैनमन्दिरम् अस्ति। १२, १३ शताब्द्यां एतानि मन्दिराणि निर्मिताः। अस्य उद्यानस्य अनेकसरोवरेषु पदम तलावः बृहत्तमः अस्ति। अस्य सरोवरस्य धारायाम् एकः रक्तः वालुकापाषाणः जोगीमहलः अस्ति।
जीवजन्तुः
[सम्पादयतु]रन्थम्बोर् राष्ट्रियनिकुञ्जे २७० तः अधिकाः पक्षिणः प्रजातयः सन्ति, येषु शिखायुक्तः सर्पगरुडः, चित्रितः फ्रेंकोलिन्, इण्डियन पैराडाइज् फ्लाईकैचर च सन्ति।
व्याघ्राः
[सम्पादयतु]रणथम्बोरं बङ्गालव्याघ्रजनसंख्यायाः कृते प्रसिद्धम् अस्ति। विगतकेषु वर्षेषु शिकारादिकारणात् संख्यायां न्यूनता अभवत्।[२] २००५ तमे वर्षे व्याघ्राणां संख्या २५, २०१३ तमे वर्षे ४८ च आसीत्।[३] As o २०२२ तमे वर्षे अस्मिन् उद्याने ८० व्याघ्राः आसन्।[४]
वनस्पति
[सम्पादयतु]अत्र ३०० तः अधिकाः वृक्षाः सन्ति, येषु १०० तः अधिकाः औषधीयमहत्त्वः अपि अस्ति।अस्मिन् स्थले सघन उष्णकटिबंधीयशुष्कवनानि, मुक्तगुल्मभूमिः, सरोवरैः, धाराभिः च विच्छिन्नशिलाक्षेत्रं च दृश्यते। पारिस्थितिकीक्षेत्रे खथियार्-गिर् शुष्कपर्णपातकवनानि सन्ति।
पारिस्थितिकीतन्त्र मूल्याङ्कनम्
[सम्पादयतु]व्याघ्रभण्डारस्य आर्थिकमूल्याङ्कनेन अनुमानितम् यत् तस्य प्रवाहलाभानां मूल्यं प्रतिवर्षं ८.३ अर्बरूप्यकाणि (०.५६ लक्षं/हेक्टेर्) भवति। जीन-पूल-संरक्षणसेवाः (७.११ अर्बं), समीपस्थप्रदेशाय जलस्य प्रावधानं (११५ मिलियनं), वन्यजीवानां निवासस्थानस्य, आश्रयस्य च प्रावधानं (१८२ मिलियन) च व्याघ्रसंरक्षणात् निर्गताः केचन महत्त्वपूर्णाः सेवाः आसन् अन्येषु सेवासु पोषकद्रव्यचक्रीकरणं (३४ मिलियनं) कार्बनस्य निष्कासनं (६९ मिलियनं) च आसीत्।[५]
- ↑ Derr, P. G. Case studies in environmental ethics. Maryland, USA: Rowman & Littlefield. p. 17. ISBN 0742531376.
- ↑ Sadhu, A.; Jayam, P. P. C.; Qureshi, Q.; Shekhawat, R. S.; Sharma, S. "Demography of a small, isolated tiger (Panthera tigris tigris) population in a semi-arid region of western India". BMC Zoology 2: 16.
- ↑ "24 Tigers 2013 will be shifted from Ranthambhore". Patrika Group (in Hindi).
- ↑ "Two more cubs spotted in Ranthambore". The Times of India.
- ↑ "Economic Valuation of Tiger Reservers in India – A value+ approach". Archived from the original on 26 August 2016.