सदस्यः:2330931CHIRAGJAIN/प्रयोगपृष्ठम्

मेवाड्, भारतस्य प्राचीनतमेषु वंशेषु अन्यतमः अस्ति, यस्य समृद्धा इतिहासः, जीवंतः संस्कृतिः, चिरस्थायि परंपराश्च सन्ति यः पीढ्यान् प्रेरयन्ति। अद्यतनराजस्थाने वर्तमानः मेवाड् स्वस्य प्रख्यातानां नृपाणां, विशेषतः महाराणा प्रतापस्य, अनेन च यः परकीयैः आक्रमणैः प्रतिरोधेन बन्धितः अस्ति, ऐतिहासिकमहत्त्वेन प्रख्यातः अस्ति। एषः प्रदेशः वीर्यमानस्य, गर्वस्य, भूमौ निष्ठायाश्च दीर्घकालिकविरासतया प्रसिद्धः अस्ति, तस्य संस्कृतिकः परंपराश्च तस्य ऐतिहासिककथायाः प्रतिफलनं प्रकटयन्ति।

मेवाडस्य इतिहासः मेवाडस्य इतिहासः एकसहस्त्रचत्वारिंशत्संवत्सराणां पूर्वं प्रत्यागच्छति, यस्य उत्पत्तिः सिसोदियवंशे पतिता अस्ति। षष्ठे शताब्दे बप्पा रावलः नामकः प्रख्यातः राजा आसीत्, यः एतस्य प्रदेशस्य प्रथमतया प्रभुत्वं स्थापयति। मेवाड् मध्ययुगस्य कालखण्डे विशेषतः षोडशे शताब्दे महाराणा प्रतापस्य शासनकाले शक्तिशाली राज्यं अभवत्। महाराणा प्रतापस्य मुग्धवंशीया अकबरस्य प्रति हल्दीघाटी युद्धे १५७६ तमे संवत्सरे प्रतिरोधः मेवाडस्य वीर्यस्य गर्वस्य च प्रतीकः अभवत्।

मेवाडस्य इतिहासे असंख्याः बाह्याः संकटाः अभवन्, परंतु तस्य नृपाणां, यः धर्मबुद्ध्या निष्ठायाच युक्तः अस्ति, यदा कदा अपि राज्यं रक्षति। चित्तौर्गढः कुम्भलगढः च दुर्गाणि एषां नृपाणां जनानां च दृढसाहसस्य साक्षी भवतः। चित्तौर्गढः, पूर्वमेवाडस्य राजधानी, बहुशः अलाउद्दीन खिलजी इति आक्रमणकर्तृणा गुजरातस्य बहादुरशाहेन च अपि लूटितः, परंतु एषः राज्यस्य राजपूती प्रतिरोधस्य प्रतीकः रूपेण स्थितः अस्ति। मेवाडस्य कथायाम् जौहरस्य वृत्तान्तः अपि अन्तर्भवति, यः पराजयस्य अनन्तरं अपमानस्य टालनेन स्वेच्छया आत्मविनाशस्य राजपूती प्रथा अस्ति, यः जनानां अजेयकालान्तरे दृढनिश्चयं व्यक्तयति।

मेवाडस्य संस्कृतिः मेवाडस्य संस्कृतिः तस्य राजकीयविरासतायाः, क्षत्रियपरंपरायाः, कलासेवारूपेण आध्यात्मिकभावनायाः च मिश्रः अस्ति। एषः प्रदेशः राजपूतीसंस्कृतेः पालकः अस्ति, तस्य जनाः तेषां विरासतया दृढेन भावेन युक्तः विशेषरूपेण जीवनचर्या अनुसरन्ति।

मेवाडस्य संस्कृतेः प्रमुखः अंशः तस्य हिन्दुधर्मस्य प्रति श्रद्धा अस्ति, विशेषतः एकलिंगजी, यः शिवस्य रूपः अस्ति, यस्य मेवाडस्य आराध्यदेवः मत्वा सेव्यते। एषः प्रदेशः भक्ति आन्दोलनस्य साथेन अपि विशेषं पावित्र्यं प्राप्तवान्, यस्य महाकवयित्री मीराबाई, श्रीकृष्णस्य भक्तः, एतस्मिन्नेव प्रदेशे उत्पन्ना आसीत्।

मेवाड् लघुचित्रकला क्षेत्रे समृद्धकलापरंपराणाम् कृते प्रसिद्धः अस्ति। मेवाड् शालायाः चित्रकला, यः षोडशात् अष्टादश शताब्दयोः विकसितः, तस्य दृढवर्णाः ऐतिहासिकघटनानां, मिथकानां, प्रकृतेः च सूक्ष्मवर्णनानि विशेषतः प्रसिद्धानि सन्ति। संगीतं नृत्यं च मेवाडस्य सांस्कृतिकवस्त्रविरचितः अङ्गः, यस्य लोकनृत्यरूपेण घूमरः विशेषरूपेण उत्सवकाले अर्चते।

विरासतं स्थापत्यं च मेवाडस्य स्थापत्यविरासतं तस्य गौरवमयकालस्य साक्ष्यम् अस्ति। एषः प्रदेशः विशालदुर्गैः, प्रासादैः, मन्दिरैः च परिपूर्णः अस्ति, यः समस्तसंसारस्य पर्यटकैः आकर्ष्यते। चित्तौर्गढकुम्भलगढयोः पर्वतारोहणदुर्गौ यूनेस्को विश्वविरासतस्थले, विस्तीर्णपरिखायुक्तौ, सूक्ष्मतया अंकिताव्यवसायौ च असतो प्रसिद्धौ स्तः। उदयपुरस्य नगरप्रासादः, चतुःशतसंवत्सराणां काले निर्मितः, मेवाडस्य राजकीयवंशस्य महत्त्वं प्रतिबिम्बयति च तस्य स्थापत्यवैभवं प्रतीकम् अस्ति।

एकलिंगजी मन्दिरं, उदयपुरे जगदीश मन्दिरं च एतस्य धार्मिकविरासतस्य विषये विशेषतया प्रकटयतः, याभ्यां सूक्ष्मं शिल्पकर्मं कालातीतः आकर्षणं च सन्ति। पिच्छोलातडागे, मध्यस्थिते जलप्रासादेन सह, उदयपुरस्य शोभा वर्धते, यः "पूर्वस्य वेनिस्" इति प्रसिद्धः अस्ति।

मेवाडस्य परंपराः मेवाडस्य परंपराः बृद्धानां प्रति आदरस्य, मानस्य, समुदायस्य च मूलं प्रकटयन्ति। राजपूती परंपरा, "राजपूताना शौर्यं" इति नाम्ना प्रसिद्धं, मेवाडस्य जनानां मुख्या मूल्यरूपेण वर्तते। दीपावली, होली, तीजादिविशिष्टउत्सवेषु मेवाडस्य जनाः महत्युत्साहेन भागं गृह्णन्ति, यतः तेषां सम्मिलनं कृतं भवति।

मेवाड् तस्य राजकीयअतिथिसत्कारपरंपराणां च पालनं करोति। तस्य जनाः सदा अतिथीनां स्नेहेन स्वागतं कुर्वन्ति, "अतिथिः देवो भव" इति कथायाः द्वारा प्रतिफलति। स्त्रियाः मुखं आवृतं कुर्वन्ति, यः बृद्धानां प्रति आदरः इति चिह्नं अस्ति, प्रतिदिनं बृद्धानां आशीर्वादं गृह्णन्ति इति पारिवारिकरीतयः अपि पाल्यन्ते।

उपसंहारः मेवाडस्य इतिहासः वीरस्य त्यागस्य च गाथा अस्ति, यथा तस्य संस्कृतिः कला, धर्मं, परंपराः च सम्यक् मिश्रः अस्ति। तस्य स्थापत्यविरासतं अतीतकालस्य वैभवं स्मारयति, तस्य परंपराः अपि आजनपि जनानां मूल्यानि रूपयन्ति। एतानि सर्वाणि मिलित्वा मेवाडस्य आत्मस्वरूपं निर्माति, यः प्रदेशः समयस्य परीक्षायाम् गर्वेण मानस्य च स्थिरः अस्ति।