सम्भाषणम्:मुख्यपृष्ठम्

विशिष्ट बालक

विशिष्ट बालक: प्रत्येक समाजे किञ्चित एतस्मात बालकाः सन्ति ये सामान्य बालकानां अपेक्षा श्रेष्ठ अथवा हीन भवन्ति। Divya prakash arya (चर्चा) ०९:०५, १२ जुलै २०२१ (UTC)

आचार्य ब्रहस्पतिः

यः ज्ञानं यच्छति शास्त्राणि शिक्षयति च सः शिक्षकः । ऋषिः, आचार्यः गुरुः, अध्यापकः इति अपि तस्य नामानि भारतवर्षे प्राचीनकालादेव शिक्षकाय अति महत्वं प्रदत्तं। तस्य स्थानं राशः अपि उच्चतम् । शिक्षकं बिना ज्ञानप्राप्तिः नः सम्भवा कवयः तम् ईश्वरात् अपि श्रेष्ठः मन्यन्ते । अधुना भारतस्य राष्ट्रपतिना श्रेष्ठाः शिक्षकाः पुरस्क्रियन्ते । तस्मे श्रीगुरुवे नमः।

आचार्य ब्रहस्पतिः देवानां गुरुः | ब्रहती इति वाक्, अथः ब्रहस्पति इति उत्तम वाग्मी इत्यर्थः | जनाः उत्तम वाग्मिनं ब्रहस्पति इति संभोधयत | आचार्यश्च अनेक संभोधना नामं दत्तम् | तत् श्लोकः

                       ब्रहस्पतिः सुराचर्यो ग्रॆश्पतिर्धेशणो गुरुः|
                       जीव आन्गीरसो वाचस्पतिस्चित्रशिखन्दिजः||

कुल-गोत्रम् ब्रम्हदेवस्य त्रतीय पुत्रः अङ्गिरः| अङ्गिरस्य कनिश्टह् पुत्रः ब्रहस्पतिः| तत् कारणात् ब्रहस्पतिम् आङ्गीरस इति मन्ये | तस्य माता वसुधा इति | शुभ, तारा ममताश्च आङ्गीरसस्य भार्याः | सः अष्ट पुत्रीं नव पुत्राणां जनकः |आङ्गीरसस्य पिता अङ्गिरः सप्त पुत्राणां पितुः | ते ब्रहज्ज्योति , ब्रहाद्ब्रंहः, ब्रहन्मनस्, ब्रहत्कीर्ति, ब्रहन्मन्त्र, ब्रहद्भ्हास ब्रहस्पतिश्च |

नाम अन्वर्थम् आङ्गीरस इति शब्धस्य अनेक अर्थः आसीत् | भविष्य पुराणस्य उत्तर पर्वे "अहं ते तनयोज्येष्टो जनिष्ये प्रथमः शुभः | ब्रहस्पतीति नाम्ना वय् तथान्ये बहवः सुतः ||" इति आन्गीरस पदस्य अर्थं उल्लेकितः | तस्य अन्य अर्थः आत्मा इति | अङ्गानां रसः आत्मा, अतः आङ्गीरस आत्मा इति अहूत | अङ्गस्य आत्मा विना प्रयोजनम् नास्ति |

ज्योतिष्ये ब्रहस्पति उल्लेख: ज्योतिष्य शास्त्रे गुरुग्रहाय विशेष महत्वम् आसीत् | गुरुः धनुराशी मीनराशीनाम् अधिपतिः | सः सर्व राशिनां त्रतीय त्रिंशाषस्य पतिः |गुरु ज्ञान सुखास्च कारकः | तस्य शरीरः पीत वर्णे अस्ति | इन्द्र सर्वेश्वरं वा तस्य अधि देवता | श्रेष्ट ग्रहाणां श्रेष्ट अपि ईशन्य दिक्पालकः | पञ्चभूते आकाशं तस्य भूतम् | सत्वगुण् युक्तः सः विशाल शरीर, पिङ्गल वर्णस्य केशा, उत्तम पाण्डित्यं , कफादिख्येन रचितः | वस्त्रे पत्ता वस्त्रं, धातूनां राजतः, ऋतूनां हेमन्तः, रसानां मधुर रसः गुरोस्य अधीन: | गुरोरग्निहोत्रे इति प्रच्चाते | अतः गुरुः वैदिक धर्मस्य प्रबल प्रेरकः | यथा सूर्य चन्द्रस्य संवत्सरं अस्ति तथा ब्रहस्पति: संवत्सरं अस्ति| गुरुः वर्षंप्रति विविध ग्रह, नक्षत्र राषिश्च उपरि भ्रमणम् कुर्वन्तः |

चार्वाक दर्शन बार्हस्प्रत्य सूत्रे ब्रहस्पति मुखेन दत्त उपदेशः संचितः | अनेक विद्वांस गणस्य प्रयत्नेन शाटिका सूत्रं उपलब्दः | सायण - माधवः तत् सूत्रस्य सारांशं सर्वदर्शन ग्रन्थस्य चार्वाक दर्शन भागे रचितः | एक कथाभगस्य अनुसारेण ब्रहस्पतिः राक्षस गुरु शुक्राचर्यस्य वेषं धृत्वा राक्षस लोकं प्रविष्टः | राक्षस कुलस्य अवनति हेतु नास्तिकदर्शनं उपदेशितवान् | राक्षसाय उपदेशित तत् उपदेशं यदि आचरिता, तथा तस्य अवनतिः निश्चितम् | बार्हस्पत्य संहिता इति ग्रन्थं अपि ब्रहस्पति समर्हतः | महाभाष्ये ब्रहस्पतिः सहस्रारु वर्ष पर्यन्तं देवेन्द्रं प्रति शब्ध पारायणं उपदेशितवान् इति उल्लेखितः| इयं कथा मीमम्सकरस्य अर्थवादाधिकणस्य विषय वस्तु|

उद्धरणम्:- https://www.hindivyakran.com/2018/02/guru-ka-mahatva-sanskrit-essay.html

https://sanskritwisdom.com/sanskrit-composition/sanskrit-essays/

http://www.prabhupada-books.de/chaitanya/siksastakam_en.html