स्मृतिकाराः - विकिपीडिया

स्मृतिसाहित्यकाराः स्मृतिग्रन्थानां रचनाम् अकुर्वन्। स्मृतिकाले मन्वादिप्रणीतानां समेषामपि धर्मशास्त्राणां प्रामाण्य मङ्गीक्रियते न कस्याप्यप्रामाण्यमिति महती गौरवावहेयं भारतीयपरम्परा । तेषु धर्मशास्त्रग्रन्थेषु मनुस्मृति: यथा सर्वमान्या तथैव सर्वप्राचीना । योगीश्वरेण धर्मशास्त्रकाराणां नामानि व्याहरता मनु: सर्वप्रथमं प्रदर्शितः। सर्वैः स्मृतिकारैरपि मनुः साक्षाद् वेदद्रष्टत्वात् सर्वज्ञत्वाच्च प्रथमधर्मशास्त्रकाररूपेणोद्घोषितः । मनुविरोधिस्मृतेः प्रामाण्यमपि न स्वीक्रियते ।

तत्र स्मृतिग्रन्थेषु मनु - याज्ञवल्क्य - पराशर - नारद -बृहस्पति कात्यायन- अङ्गिरो - कार्णाजिनि- दक्ष- पितामह- ऋष्यशृङ्ग - पुलस्त्य - प्रजापति - मरीचि - यम- लौगाक्षि- विश्वामित्र - व्यास-संवर्त-शङ्ख - लिखित काश्यप - व्याघ्रपाद - कपिल - भारद्वाज - जमदग्नि - गार्ग्य - हारीतादीनां स्मृतयः प्रसिद्धाः। केचिदपि स्मृत्युपस्मृतिभेदेनाधिकमपि विवृण्वन्ति । एतेषां कालस्तु परस्परमुदाहरतां धर्मशास्त्राणां पौर्वापर्यपरिज्ञानादाकलनीयम् । म मा भारतीयसमाजस्य व्यवस्थितरूपेण परिचालनमेव स्मृतिकाराणां प्रधानं कर्मासीत्। भारतीयसमाजस्य सुव्यवस्था तथा संघटनमेवास्य मूललक्ष्यमासीत्। चतुर्णां वर्णानामुत्पत्तिरपि मनोवैज्ञानिकरीत्या स्मृतिकारैः प्रतिपादिता। सामाजिक दृष्ट्याऽपि स्मृतीनां महत्त्वं सर्वाधिकम् । हिन्दूनां षोडशसंस्काराणां विस्तृतवर्णन स्मृतिष्वेवोपलभ्यते। व्यवहारज्ञानाय स्मृतीनामनुशीलनमनिवार्यम् ।

प्राचीनभारतीयस्मृतिकारा: समाजे सर्वेषामधिकारान् कर्त्तव्यानि च ध्यात्वा मानवस्याचारपरिपालनाय महत्त्वं ददति। स्मृतयः सामाजिकविकाशाय तथा सर्वेषामधिकाराणां सुरक्षायै सामाजिकनियमानां निर्माणं कुर्वन्ति । सुसमाज स्थापनमेवैतेषां सामाजिकनियमानां मुख्योद्देश्यमासीत् ।

स्मृतिसाहित्यस्य प्रतिपाद्यविषयाः

स्मृतिकाराणां संख्या

मनुः

मनुस्मृतेः काल:

मनुस्मृतेः विषयाः

मनुस्मृते: टीकाकारा:

याज्ञवल्क्यः

१. योगियाज्ञवल्क्यस्मृति:

२. बृहद्योगियाज्ञवल्क्यस्मृतिः

३. ब्रह्मोक्तयाज्ञवल्क्यसंहिता

पराशरः

पराशरस्मृतेः प्रतिपाद्यविषयाः -

नारदः

नारदस्मृतेः प्रतिपाद्यविषयाः

संस्करणानि

अङ्गिराः

१) आङ्गिरसस्मृति: -

२) आङ्गिरसधर्मशास्त्रम् -

शङ्खः

लिखितः

दक्षः

कात्यायनः

अत्रिः

१) अत्रिस्मृति:

२) लघ्वत्रिसंहिता -

३) वृद्धात्रिसंहिता -

व्यासः

१) व्यासस्मृति: -

२) लघुव्याससंहिता -

शातातपः

१) शातातपस्मृति: -

२) शातातपसंहिता

३) वृद्धशातातपस्मृति:

यमः

१) यमस्मृति: -

२) यमधर्मशास्त्रम् -

३) बृहद्यमस्मृति: -

उशनाः

१) उशनो धर्मशास्त्रम्

२) औशनसस्मृति:

३) उशनस्स्मृति: -

बृहस्पतिः

संवतः

हारीतः

१) लघुहारीतस्मृति:

२) वृद्धहारीतस्मति:

३) हारीतधर्मशास्त्रम्

४) हारीतधर्मसूत्रम्

पैठीनसि:

जातूकर्ण्य:

पितामहः

पुलस्त्यः

प्रचेताः

प्रजापतिः

मरीचिः

लौगाक्षिः

विश्वामित्रः

बुधः

काश्यपः

व्याघ्रपाद:

कपिलस्मृतिः

सम्बद्धाः लेखाः

सन्दर्भः