कलायः
| कलायः | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||||
| जैविकवर्गीकरणम् | ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
| द्विपदनाम | ||||||||||||||||||||
| Arachis hypogaea L. | ||||||||||||||||||||
| उपविभागीयस्तरः | ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
इदानीं भारते अपि वर्धमानः कश्चन धान्यविशेषः कलायः । अयं कलायः अपि सस्यजन्यः आहारपदार्थः । अयं कलायः आङ्ग्लभाषायां Peanut (Groundnuts) इति उच्यते । प्रायः अस्य कलायस्य मातृभूमिः अन्यः एव कश्चन देशः स्यात् । विदेशीयैः सह नौकया भारतं प्रविष्टः स्यात् । यतः अद्यतने जगति बहुविधेन चिरपरिचितस्य अस्य कलायस्य प्राचीनेषु आयुर्वेदग्रन्थेषु कुत्रापि उल्लेखः न दृश्यते । संहिताकाराः, कोषकाराः वा कलायस्य स्पर्शम् एव न कृतवन्तः इव भाति । इदानीन्तनाः केचन आयुर्वेदस्य ग्रन्थकर्तारः अस्य परिगणनां कृतवन्तः सन्ति । एषः “भूचणकः” इति अपि उच्यते । “निर्धनानां वातामम्” इत्येव प्रसिद्धः अस्ति कलायः । तन्नाम वातामे विद्यमानाः पौष्टिकांशाः एव कलाये अपि सन्ति इति अर्थः । कलायः समययापनार्थं प्रायः सर्वत्र अपि उपयुज्यते, “टैम्पास् खाद्यम्” इत्येव प्रसिद्धः अस्ति । कलायं पक्वं कृत्वा, भर्जयित्वा, तथैव चापि खादन्ति । कलायः क्वथिते, व्यञ्जने, चित्रान्ने, आम्लान्ने (पुळियोगरे), पौलौ च उपयुज्यते । तेन उपसेचनचूर्णं, “चिक्कि” इत्याख्यं मधुरविशेषं च निर्मान्ति ।
अस्य कलायस्य स्वभावः
[सम्पादयतु]एषः कलायः अपि किञ्चित् द्विदलयुक्तं धान्यम् । पौष्टिकः आहारः अयं पचनार्थं जडः । मलस्य मूत्रस्य च स्तम्भकः । वात-पित्तकरः अपि किञ्चित् प्रमाणेन ।
- १. यद्यपि कलायः “निर्धनानां वातामं” तथापि गर्भवत्यः अस्य उपयोगं न कुर्युः । वातामं तु गर्भवतीनाम् अपि उत्तमम् एव ।
- २. मितिम् अतिक्रम्य सेवनेन पित्तम् अधिकं भवति । तेन पित्तकारणेन वमनम् अपि भवेत् ।
- ३. कलायः किञ्चित् प्रमाणेन वातकरः चेत् अपि कलायस्य तैलं वातहरम् अस्ति ।
- ४. कलायस्य तैलं विभिन्नेषु पाकेषु उपयुज्यते । तेन पाकस्य रुचिः वर्धते ।
- ५. कलायस्य तैलेन सह हरिद्रां योजयित्वा लेपनेन कण्डूयनं न्यूनं भवति ।
- ६. कलायस्य तैलं त्वक्दूषकं चेदपि कुत्रचित् चर्मरोगे अपि (Psoriasis) उपयुज्यते ।
- ७. कलायस्य स्तम्भकगुणः तैले अपि अस्ति एव । अतः तादृशी कापि समस्या अस्ति चेत् तैलस्य अपि उपयोगः न करणीयः ।
- ८. कलायस्य द्वयोः दलयोः मध्ये विद्यमानम् अङ्कुरं निष्कास्य उपयुज्यते चेत् वातपित्तदोषः निवारितः भवति ।
बाह्यसम्पर्कतन्तुः
[सम्पादयतु]- Groundnut (peanut) Archived २००६-०२-०७ at the Wayback Machine from the International Crops Research Institute for the Semi-Arid Tropics
- Peanut Program Archived २००९-०३-३० at the Wayback Machine from Citizens Against Government Waste
- World Geography of the Peanut Archived २०१०-०६-१२ at the Wayback Machine (2006) from the University of Georgia
- Peanut (Alternative Field Crops Manual, 1991) by D.H. Putnam & E.S. Oplinger, from the Center for Alternative Plant and Animal Products, University of Minnesota
- New World Foods, Old World Diet Archived २०१४-०९-२८ at the Wayback Machine (1992) by Paul Lunde, from Saudi Aramco World