क्लेषकर्मविपाकाशयैरपरामृष्टः पुरुषविशेष ईश्वरः (योगसूत्रम्)

विकिपीडिया, कश्चन स्वतन्त्रः विश्वकोशः

सूत्रसारः

योगमुद्रम्
योगमुद्रम्

योगमुद्रम्
योगमुद्रम्

कूटगमल्परवत:

कूटगमल्परवत:

मायावादखनण्डनम्

मायावादखनण्डनम्

ह्गलुवेषजनाडग:
ह्गलुवेषजनाड्ग:

हगलुवेषजनाड्ग:

क्लेषकर्मविपाकाशयैरपरामृष्टः पुरुषविशेष ईश्वरः

हगलुवेषजनाड्ग:

योगमुद्रम्
योगमुद्रम् योगमुद्रम्

पतञलि
आधिषेषस्य रूपम् आधिषेषस्य रूपम्

क्लेषकर्मविपाकाशयैरपरामृष्टः पुरुषविशेष ईश्वरः (योगसूत्रम्)
क्लेषकर्मविपाकाशयैरपरामृष्टः पुरुषविशेष ईश्वरः (योगसूत्रम्)

क्लेषकर्मविपाकाशयैरपरामृष्टः पुरुषविशेष ईश्वरः (योगसूत्रम्)
क्लेषकर्मविपाकाशयैरपरामृष्टः पुरुषविशेष ईश्वरः (योगसूत्रम्)

महर्षि पतञलि
योगसूत्रम् रचनकारः

व्यासभाष्यम्

[सम्पादयतु]

अथ प्रधानपुरुषव्यतिरिक्तः कोऽयमीश्वरो नामेति ? अविद्यादयः क्लेशाः । कुशलाकुशलानि कर्माणि । तत्फलं विपाकः । तदनुगुणा वासना आशयः । ते च मनसि वर्तमानाः पुरुषे व्यपदिश्यन्ते । स हि तत्फलस्य भोक्तेति । यथा जयः पराजयो वा योद्धृषु वर्तमानः स्वामिनि व्यपदिश्यते । यो ह्यनेन भोगेनापरामृष्टः स पुरुषविशेष ईश्वरः । कैवल्यं प्राप्तास्तर्हि सन्ति च बहवः केवलिनः । ते हि त्रीणि बन्धनानि छित्त्वा कैवल्यं प्राप्ताः । ईश्वरस्य च तत्सम्बन्धो न भूतो न भावी । यथा मुक्तस्य पूर्वा बन्धकोटिः प्रज्ञायते, नैवमीश्वरस्य । यथा वा प्रकृतिलीनस्योत्तरा बन्धकोटिः सम्भाव्यते, नैवमीश्वरस्य । स तु सदैव मुक्तः सदैवेश्वर इति ।

योऽसौ प्रकृष्टसत्त्वोपादानादीश्वरस्य शाश्वतिक उत्कर्षः, स किं सनिमित्त आहो स्विन्निर्निमित्त इति ? तस्य शास्त्रं निमित्तम् । शास्त्रं पुनः किंनिमित्तं ? प्रकृष्टसत्त्वनिमित्तम् । एतयोः शास्त्रोत्कर्षयोरीश्वरसत्त्वे वर्तमानयोरनादिः सम्बन्धः । एतस्मादेतद्भवति सदैवेश्वरः सदैव मुक्त इति । तच्च तस्यैश्वर्यं साम्यातिशयविनिर्मुक्तम् । न तावदैश्वर्यान्तरेण तदतिशय्यते । यदेवातिशयि स्यात्तदेव तत्स्यात। तस्माद्यत्र काष्थाप्राप्तिरैश्वर्यस्य स ईश्वरः । न च तत्समानमैश्वर्यमस्ति । कस्मात्? द्वयोस्तुल्ययोरेकस्मिन्युगपत्कामितेऽर्थे नवमिदमस्तु पुराणमिदमस्त्वित्येकस्य सिद्धावितरस्य प्राकाम्यविधातादूनत्वं प्रसक्तम् । द्वयोश्च तुल्ययोर्युगपत्कामितार्थप्राप्तिर्नास्ति । अर्थस्य विरुद्धत्वात। तस्माद्यस्य साम्यातिशयैर्विनिर्मुक्तमैश्वर्यं स एवेश्वरः । स च पुरुषविशेष इति ॥२४॥