भरतपुरमण्डलम्

विकिपीडिया, कश्चन स्वतन्त्रः विश्वकोशः

भरतपुरमण्डलं (हिन्दी: भरतपुर जिला, आङ्ग्ल: Bharatpur district) राजस्थानराज्ये स्थितं किञ्चन मण्डलम् । अस्य मण्डलस्य केन्द्रमस्ति भरतपुरम् इत्येतन्नगरम् ।

पुरा एतन्नगरं कदम्बवृक्षाणां मृग्यस्थानमासीत् । पक्षिणां जीवनाध्ययनं कुर्वताम् इदम् अपूर्वस्थानमस्ति । इदानीं ३२८ विविधजातीयाः पक्षिणः अत्र दृश्यन्ते । ११७ प्रकारकाः पक्षिणः विदेशीयाः सन्ति । भरतपुरपक्षिधाम्नि ८० प्रकारकाः कदम्बवृक्षाः विद्यन्ते । अस्य धाम्नः विस्तारः १२ हेक्टेर्मितः । अस्य पक्षिधाम्नः केवलदेवराष्ट्रियोद्यानम् इत्यपि नाम अस्ति । भरतपुरनगरस्य नगरस्थापकः अस्मिन्नगरे एकं दुर्गं निर्मापितवान् अस्ति । दुर्गस्य गोपुरयोः क्रमेण फतेह भुर्ज्, जवाहर भुर्ज् इति नाम । राजा सूरजमल्ल आङ्ग्लान्, मुघलराज्ञः च जित्वा विजयस्मरणिकात्वेन दुर्गं निर्मापितवान् इति मान्यता ।

भौगोलिकम्

[सम्पादयतु]

भरतपुरमण्डलस्य विस्तारः ५०६६ चतुरस्रकिलोमीटर्मितः अस्ति । अस्य मण्डलस्य पूर्वे उत्तरप्रदेशराज्यं, पश्चिमे अलवरमण्डलं, दौसामण्डलं च, उत्तरे हरियाणाराज्यं, दक्षिणे करौलीमण्डलम् अस्ति । अस्मिन् मण्डले बाणगङ्गा, रूपारेल, गम्भीर इत्येताः तिस्रः नद्यः प्रवहन्ति ।

जनसङ्ख्या

[सम्पादयतु]

२०११ जनगणनानुगुणं भरतपुरमण्डलस्य जनसङ्ख्या २५४९१२१ अस्ति । अस्मिन् मण्डले प्रतिचतुरस्रकिलोमीटर्मिते ५०३ जनाः वसन्ति अर्थात् अस्य मण्डलस्य जनसङ्ख्यासान्द्रता प्रतिचतुरस्रकिलोमीटर् ५०३ जनाः । २००१-२०११ दशके अस्मिन् मण्डले जनसङ्ख्यावृद्धिः २१.३२% आसीत् । अत्र पुं-स्त्री अनुपातः १०००-८७७ अस्ति । अत्र साक्षरता ७१.१६ % अस्ति ।