विकिपीडिया:प्रयोगपृष्ठम्

कन्नड राज्योत्सवःएकता, भाषा, धरोहर का उत्सव प्रतिवर्षं नवम्बरमासस्य प्रथमदिनाङ्के कर्णाटकराज्ये उत्सवः उद्भवति । बेङ्गलूरु-नगरस्य चञ्चल-वीथिभ्यः आरभ्य कोडगु-नगरस्य शान्त-ग्रामपर्यन्तं रक्त-पीत-वर्णाः उच्चैः उड्डीयन्ते, येन सम्पूर्णे विश्वे कन्नडिगानां गौरवस्य एकतायाः च प्रतिनिधित्वं भवति कन्नडराज्योत्सवः इति नाम्ना प्रसिद्धः अयं दिवसः केवलं सार्वजनिकावकाशः वार्षिकसंस्कारः वा न भवति-एतत् कस्यचित् जनानां एकतायाः संघर्षस्य, तेषां सांस्कृतिकगौरवस्य, सहस्राब्दपर्यन्तं समृद्धायाः भाषायाः, तादात्म्यस्य च संरक्षणस्य च सजीवस्मृतिः अस्ति कन्नडराज्योत्सवः कर्णाटकनिर्माणदिवसः इति अपि ज्ञायते, १९५६ तमे वर्षे तस्य दिवसस्य स्मरणं भवति यदा विभिन्नप्रशासनिकैककेषु विकीर्णाः सर्वे कन्नडभाषिणः प्रदेशाः मैसूरुनाम्ना एकस्मिन् राज्ये एकीकृताः आसन् पश्चात् १९७३ तमे वर्षे स्वजनानाम् सांस्कृतिकभाषिकपरिचयस्य उत्तमं प्रतिबिम्बं कर्तुं अस्य राज्यस्य नाम कर्नाटकं कृतम् । एवं राज्योत्सवस्य उत्सवः केवलं राजनैतिकपुनर्गठनस्य अपेक्षया अधिकं प्रतिनिधित्वं करोति; भारतस्य विविधतां निरन्तरं स्वरूपयन्त्याः प्राचीनसभ्यतायाः, समृद्धभाषायाः, जीवन्तसंस्कृतेः च मान्यता अस्ति । अस्मिन् निबन्धे वयं कर्णाटकस्य निर्माणे यया ऐतिहासिकपृष्ठभूमिः, कन्नडभाषिणां भाषासास्कृतिकविरासतां, राज्योत्सवस्य महत्त्वं, उत्सवं च, कर्णाटकस्य एकीकरणात् परं प्राप्ताः उपलब्धयः, अद्यत्वे यत् आव्हानं वर्तते, तस्य भविष्यस्य दृष्टिः च अन्वेषयामः । अनेन अन्वेषणेन वयं अवगच्छामः यत् कन्नड-राज्योत्सवस्य कन्नडगानां हृदयेषु न केवलं कर्णाटक-देशे अपितु विश्वे अपि किमर्थम् एतावत् महत्त्वपूर्णं स्थानं वर्तते। ऐतिहासिकपृष्ठभूमिः एकीकरणस्य संघर्षः- कन्नडराज्योत्सवस्य महत्त्वं ज्ञातुं प्रथमं कर्णाटकस्य एकीकरणस्य इतिहासं अवगन्तुं आवश्यकम् । स्वातन्त्र्यात् पूर्वं कन्नडभाषिणः प्रदेशाः ब्रिटिशभारतस्य अधीनस्थेषु विभिन्नेषु रियासतेषु प्रान्तेषु च विकीर्णाः आसन् । एतेषु मैसूर-राज्यस्य रियासतराज्यं, बम्बई-राष्ट्रपतित्वस्य केचन भागाः, निजाम-हैदराबादः, मद्रास-राष्ट्रपतित्वं, पुर्तगाली-नियन्त्रणे स्थिताः लघुक्षेत्राणि अपि आसन् अस्य प्रशासनिकविखण्डनस्य अर्थः आसीत् यत् कन्नडभाषिणः प्रायः मराठी, तेलुगु, तमिल, उर्दू इत्यादीनां अन्यभाषाणां आधिपत्यं धारयन्ति स्म । सर्वेषां कन्नडभाषिणां प्रदेशानां एकस्मिन् प्रशासने एकीकरणस्य विचारः प्रथमवारं १९ शताब्द्याः अन्ते २० शताब्द्याः आरम्भे च प्रकटितः । कन्नडभाषायाः, तादात्म्यस्य च संरक्षणाय सांस्कृतिकैकतायाः आवश्यकतायाः विषये विद्वानाः, कवयः, नेतारः च बोधयितुं आरब्धवन्तः । तेषु अलुरुवेङ्कटरावः प्रमुखा भूमिकां निर्वहति स्म । “कर्नाटकैकीकरणस्य पिता” इति नाम्ना प्रसिद्धः अलुरुवेङ्कटरावः सर्वेषां कन्नडभाषिणां क्षेत्राणां एकस्मिन् राज्ये विलीनीकरणस्य अथकं वकालतम् अकरोत् । तस्य भावुकभाषणानि लेखनानि च “एकीकरणम्” (एकीकरणम्) इति स्वप्नं दृष्टुं पीढयः प्रेरितवन्तः । १९४७ तमे वर्षे स्वातन्त्र्यानन्तरं भारतसर्वकारेण भाषिकसांस्कृतिकपरिचयानां प्रतिबिम्बार्थं राज्यानां पुनर्गठनस्य आव्हानस्य सामना कृतः । फजल अली इत्यस्य अध्यक्षतायां राज्यपुनर्गठनआयोगेन कन्नडभाषिणां क्षेत्राणां विद्यमानमैसूरुराज्ये विलयस्य अनुशंसा कृता । १९५६ तमे वर्षे नवम्बर्-मासस्य १ दिनाङ्के उत्तर-कनारा, दक्षिण-कनारा, बेल्लारी, बेल्गाउम्, बिदार, गुलबर्गा, रायचूर् इत्यादीनि मण्डलानि पुरातनमैसूर-प्रदेशेन सह एकत्र कृत्वा नूतनं मैसूर-राज्यं आधिकारिकतया निर्मितम् मैसूरु-नगरस्य नामकरणं कर्नाटकम् इति पश्चात् १९७३ तमे वर्षे देवराज-उर्स्-महोदयस्य मुख्यमन्त्रीत्वे अभवत् । कर्नाटकं नाम अधिकं समावेशी, व्यापककन्नडपरिचयस्य प्रतिनिधित्वं च मन्यते स्म, यतः पुरातनमैसूरुप्रदेशात् बहिः बहवः नागरिकाः नामेन सह सम्बद्धाः न आसन् ततः परं प्रत्येकं नवम्बर् १ दिनाङ्कः कन्नडराज्योत्सवः इति महता गौरवेण आचर्यते । कर्नाटकस्य भाषिकं सांस्कृतिकं च धरोहरं- कन्नडराज्योत्सव: केवलं राजनैतिकैकीकरणस्य विषयः नास्ति; कन्नडभाषायाः, तस्याः परितः प्रफुल्लितस्य सांस्कृतिकविरासतां च उत्सवस्य विषयः समानरूपेण एव अस्ति । कन्नडभाषा प्राचीनतमा द्रविडभाषासु अन्यतमा अस्ति, यस्य साहित्यिक-इतिहासः २५०० वर्षाणाम् अधिकः अस्ति । ५ शताब्द्याः हलेगन्नाडभाषायां (पुराणकननडभाषायां) शिलालेखाः यथा प्रसिद्धः हलमिडीशिलालेखः अस्य प्राचीनस्य उत्पत्तिस्य साक्ष्यं ददति । शताब्दयोः मध्ये कन्नडभाषायाः विकासः अनेकैः चरणैः अभवत्-पुराणकन्नडः, मध्यकन्नडः, आधुनिककन्नडः च-प्रत्येकं समृद्धसाहित्ययोगदानेन चिह्नितम् कन्नडसाहित्यस्य शास्त्रीयकाले आदिकविपम्पा, रन्ना, पोन्ना इत्यादयः दिग्गजाः उत्पन्नाः, ये प्रायः “कन्नडकविनां त्रिमूर्तिः” इति उच्यन्ते । १० शताब्द्यां तेषां कृतयः न केवलं कन्नडभाषां साहित्यभाषारूपेण स्थापितवन्तः अपितु वीरता, भक्तिः, दर्शनशास्त्रस्य च मूल्यानि अपि प्रतिबिम्बयन्ति स्म । मध्ययुगीनकाले वाचनसाहित्यस्य उदयः अभवत्, यस्य नेतृत्वं लिंगायत-आन्दोलनस्य बसवन्ना-आदिभिः साधुभिः कृतम् । कन्नडभाषायां एते सरलाः तथापि गहनाः श्लोकाः सामाजिकपदानुक्रमानाम् आव्हानं कृत्वा समानतां, भक्तिं, न्यायं च प्रवर्धयन्ति स्म । पश्चात् पुरन्दरदासः, कनकदासः इत्यादीनां कविनां कृतीभिः कर्णाटकस्य भक्तिसङ्गीतं, दर्शनं च समृद्धं जातम् । आधुनिककाले कन्नडसाहित्यं वैश्विकरूपेण अष्टभिः ज्ञानपीठपुरस्कारैः स्वीकृतम् अस्ति, यत् हिन्दीभाषायाः अनन्तरं कस्यापि भारतीयभाषायाः कृते सर्वोच्चम् अस्ति । कुवेम्पु इत्यादयः लेखकाः, डी.आर. बेन्द्रे, उ.आर. अनन्तमूर्तिः, गिरीशकर्णादः च कन्नडभाषां विश्वसाहित्यमञ्चे स्थानं दत्तवन्तः । एषा साहित्यपरम्परा न केवलं कन्नडभाषायाः समृद्धिं प्रकाशयति अपितु परिवर्तनशीलकालस्य अनुकूलतां अपि प्रकाशयति । सांस्कृतिकदृष्ट्या कर्नाटकं परम्पराणां मोज़ेकम् अस्ति । यक्षगणस्य शास्त्रीयनृत्यरूपात् आरभ्य डोल्लू कुनिथस्य वीरागसे च लोकनृत्यपर्यन्तं, हम्पी-बेलूरयोः वास्तुचमत्कारात् आरभ्य जीवन्तं मैसूर-दसर-उत्सवपर्यन्तं कर्णाटकं इतिहासस्य, कला-आध्यात्मस्य च मिश्रणं मूर्तरूपं ददाति एवं कन्नडराज्योत्सवः अस्य विशालस्य सांस्कृतिकसम्पत्त्याः उत्सवः अस्ति, नागरिकान् स्वस्य साझीकृतधरोहरस्य स्मरणं करोति । कन्नड राज्योत्सव का उत्सव- राज्योत्सवस्य उत्सवे सम्पूर्णे कर्नाटके आनन्दः, उत्साहः, सांस्कृतिकगौरवः च दृश्यते । नवम्बर् १ दिनाङ्के राज्यस्य राजधानी बेङ्गलूरु उत्सवस्य केन्द्रं भवति । मुख्यमन्त्री रक्त-पीत-राज्यध्वजं उत्थाप्य नागरिकान् सम्बोधयति, एकतायाः प्रगतेः च उपरि बलं ददाति। कर्णाटकस्य तादात्म्यस्य सारं गृह्णाति कुवेम्पुना लिखितस्य “जयभारतजननीय तनुजते” इति राज्यगीतस्य गायनेन आयोजनस्य आरम्भः भवति । अस्य दिवसस्य एकं मुख्यविषयं राज्योत्सवपुरस्कारस्य प्रस्तुतिः अस्ति, यत्र सर्वकारः साहित्यं, कला, संगीतं, शिक्षा, क्रीडा, विज्ञानं, समाजसेवा इत्यादीनां क्षेत्राणां विशिष्टव्यक्तित्वस्य सम्मानं करोति एषा मान्यता न केवलं साधकान् प्रेरयति अपितु जीवनस्य विभिन्नक्षेत्रेषु कर्णाटकस्य योगदानं प्रदर्शयति । आधिकारिकसमारोहात् परं राज्योत्सवः सच्चिदानन्दः जनपर्वः अस्ति । विद्यालयाः महाविद्यालयाः च कन्नडभाषायाः महत्त्वस्य विषये सांस्कृतिककार्यक्रमाः, निबन्धप्रतियोगिताः, वादविवादाः च आयोजयन्ति । वीथीः, बसयानानि, सार्वजनिकस्थानानि च रक्तपीतध्वजेन अलङ्कृतानि सन्ति । कर्नाटकस्य ग्राम्यपरम्पराणां उत्सवं कुर्वन्तः लोककलाकाराः नृत्यानि नाटकानि च कुर्वन्ति । विश्वस्य कन्नड-सङ्गठनानि-अमेरिकातः मध्यपूर्वपर्यन्तं-अपि अपि कन्नडगानां वैश्विक-उपस्थितिं रेखांकयन्ति, समान-अनुरागेण दिवसं आचरन्ति त्यागस्य साहसस्य च प्रतीकाः रक्तपीतवर्णाः परिदृश्ये आधिपत्यं कुर्वन्ति । नागरिकाः दुपट्टान् धारयन्ति, ध्वजान् तरङ्गयन्ति, कन्नडगीतानि च गायन्ति, येन सामाजिकक्षेत्रीयविभाजनात् अतिक्रम्य एकतायाः भावः सुदृढः भवति । एवं राज्योत्सवः न केवलं इतिहासस्य स्मरणं भवति, अपितु तादात्म्यस्य, गौरवस्य च पुनः प्रतिपादनं भवति । एकीकरणात् आरभ्य कर्नाटकस्य उपलब्धयः- कर्नाटकस्य एकीकरणेन सामूहिकप्रगतेः मञ्चः प्राप्तः, १९५६ तः परं दशकेषु भारतस्य विकासे राज्यस्य महत्त्वपूर्णं योगदानं कृतम् शिक्षायां अनुसन्धानं च कर्नाटकदेशे भारतीयविज्ञानसंस्थानम् (IISc), राष्ट्रियप्रौद्योगिकीसंस्थानम् (NITK Surathkal), भारतीयप्रबन्धनसंस्थानम् (IIM Bangalore), भारतीयराष्ट्रियविधिविद्यालयविश्वविद्यालयः इत्यादयः प्रतिष्ठिताः संस्थाः सन्ति एताः संस्थाः देशस्य सर्वेभ्यः छात्रान् आकर्षयन्ति, बौद्धिकविकासे कर्णाटकं अग्रस्थाने स्थापितवन्तः । प्रौद्योगिक्यां उद्योगे च बेङ्गलूरुदेशः “सिलिकन वैली आफ् इण्डिया” इति उपाधिं अर्जितवान् अस्ति । अस्मिन् नगरे बहुराष्ट्रीय-IT-कम्पनयः, समृद्धाः स्टार्टअप-संस्थाः, जैव-प्रौद्योगिक्याः, वायु-अन्तरिक्षस्य, कृत्रिम-बुद्धेः च अत्याधुनिक-संशोधनं च सन्ति । कर्नाटकस्य सूचनाप्रौद्योगिकीनिर्यातः भारतस्य अर्थव्यवस्थायां महत्त्वपूर्णं योगदानं ददाति, राज्यं च नवीनतायाः केन्द्रं जातम् । कृषिक्षेत्रे कर्णाटकदेशः काफी-क्षौम-चन्दन-मसाल-उत्पादने अग्रणीः अस्ति । पश्चिमघाटाः, उर्वरकावेरीबेसिन् च विविधकृषिप्रथानां समर्थनं कृतवन्तः । कर्नाटकस्य क्षौम-उद्योगः विशेषतः मैसूर-क्षौमः विश्वे प्रसिद्धः अस्ति । पर्यटनक्षेत्रे, धरोहरक्षेत्रे च कर्नाटकदेशे यूनेस्को-विश्वविरासतस्थलं हम्पी, भव्यं मैसूर-महलम्, बेलुर्-हलेबिडु-मन्दिराणि, कूर्ग्-नगरस्य प्राकृतिकसौन्दर्यं, जोग्-जलप्रपातः च इत्यादीनि स्थलानि सन्ति एते आकर्षणस्थानानि प्रतिवर्षं कोटिकोटि आगन्तुकान् आकर्षयन्ति, येन पर्यटनं राज्यस्य अर्थव्यवस्थायां प्रमुखं योगदानं ददाति । क्रीडासंस्कृतौ कर्नाटकदेशे अनिलकुम्बले, राहुलद्रविद्, जवागलश्रीनाथ इत्यादयः प्रसिद्धाः क्रिकेट्-क्रीडकाः, सिनेमा-नाट्यक्षेत्रे च प्रशंसिताः कलाकाराः च निर्मिताः सन्ति कन्नड-चलच्चित्र-उद्योगः राष्ट्रिय-स्तरस्य मान्यतां प्राप्तवान्, कलात्मक-उत्कृष्टतायाः कृतीनां निर्माणं कृत्वा जन-मनोरञ्जनस्य च निर्माणं कृतवान् । राज्योत्सव पुरस्कार- १९६६ तमे वर्षे स्थापितः राज्योत्सवपुरस्कारः कर्णाटकसर्वकारेण दत्तेषु सर्वोच्चनागरिकसम्मानेषु अन्यतमः अस्ति । ते प्रतिवर्षं तेभ्यः व्यक्तिभ्यः संस्थाभ्यः च पुरस्कृताः भवन्ति ये साहित्यं, संगीतं, शिक्षा, चिकित्सा, क्रीडा, कृषिः, समाजसेवा, इत्यादिषु क्षेत्रेषु राज्ये महत्त्वपूर्णं योगदानं दत्तवन्तः एते पुरस्काराः न केवलं मान्यतायाः अपितु प्रतिभायाः पोषणार्थं, सेवायाः सम्मानार्थं च राज्यस्य प्रतिबद्धतायाः प्रतीकाः सन्ति । उल्लेखनीयप्राप्तकर्तृषु कुवेम्पु, बेन्द्रे, गिरीशकर्णाद इत्यादयः महान् जनाः, विविधक्षेत्रेषु समकालीनसाफलकाः च सन्ति । कर्नाटकस्य समक्षं आव्हानानि- प्रगतेः अभावेऽपि कर्णाटकस्य अनेकाः आव्हानाः सन्ति येषां पारगमनाय सामूहिकप्रयत्नस्य आवश्यकता वर्तते । अग्रणी अस्ति वैश्वीकरणस्य युगे कन्नडभाषायाः संरक्षणम् । शिक्षायां रोजगारे च आङ्ग्लभाषायाः वर्चस्वं कृत्वा युवानां पीढीनां मध्ये कन्नडभाषायाः प्रयोगः न्यूनः भवति इति चिन्ता वर्धमाना अस्ति । प्रौद्योगिक्यां, प्रशासने, डिजिटलमञ्चेषु च कन्नडभाषायाः परिचयस्य प्रयासाः क्रियन्ते, परन्तु अधिकं कार्यं कर्तव्यम् अस्ति । अन्यत् आव्हानं नगरग्रामीणविभाजनम् अस्ति । बेङ्गलूरु-नगरं वैश्विक-IT-केन्द्रत्वेन समृद्धं भवति चेदपि बहवः ग्राम्यक्षेत्राणि अद्यापि दारिद्र्य-बेरोजगारी, आधारभूतसंरचनायाः अभावेन च संघर्षं कुर्वन्ति । समावेशीविकासाय एतस्य अन्तरस्य पूरणं महत्त्वपूर्णम् अस्ति। पर्यावरणस्य चिन्ता अपि दबावपूर्णा अस्ति। जैवविविधतायाः उष्णबिन्दुः पश्चिमघाटः वनानां कटने, खननस्य, नगरीकरणस्य च खतराणां सामनां करोति । कावेरी-महादय-नद्यः इत्यादिषु जलविवादेषु राज्यस्य अन्तः समीपस्थैः प्रदेशैः सह च तनावः उत्पन्नः अस्ति । अन्ते कर्णाटकवत् विविधराज्ये सामाजिकसौहार्दं सुनिश्चित्य आव्हानं वर्तते। बहुभाषा, धर्माः, समुदायाः च सह-अस्तित्वेन विविधतायाः सम्मानं कुर्वन् एकतायाः पोषणं अत्यावश्यकम् । कन्नडराज्योत्सवः अस्य सामञ्जस्यस्य सुदृढीकरणाय प्रतीकात्मकं मञ्चं प्रदाति । कर्नाटकस्य भविष्यदृष्टिः- अग्रे पश्यन् कर्नाटकदेशे परम्परायाः आधुनिकतायाः च संयोजने भारतस्य नेतृत्वस्य सामर्थ्यम् अस्ति । राज्येन स्वस्य सांस्कृतिकमूलानां संरक्षणं कुर्वन् प्रौद्योगिक्यां नवीनतायाः पोषणं निरन्तरं करणीयम्। अङ्कीययुगं ऑनलाइनशिक्षा, एप्स्, सामग्रीनिर्माणं च माध्यमेन कन्नडभाषायाः व्याप्तिविस्तारस्य अवसरान् प्रदाति । आङ्ग्लभाषायाः पार्श्वे कन्नडभाषायाः शिक्षणस्य माध्यमरूपेण सुदृढीकरणेन वैश्विकावकाशान् सीमितं विना ग्रामीणछात्राणां सशक्तिकरणं कर्तुं शक्यते। स्थायिविकासः अन्यः प्रमुखः प्राथमिकता अस्ति । औद्योगिकवृद्धिं पारिस्थितिकीसंरक्षणेन सह सन्तुलनं कृत्वा कर्नाटकं आर्थिकदृष्ट्या सशक्तं पर्यावरणीयदृष्ट्या च सुरक्षितं च तिष्ठति इति सुनिश्चितं भविष्यति। नवीकरणीय ऊर्जा, जलसंरक्षणं, हरितमूलसंरचनायाः च निवेशः कर्नाटकं स्थायिप्रथानां अग्रणीरूपेण स्थापयितुं शक्नोति। युवानां सशक्तिकरणं अपि तथैव महत्त्वपूर्णम् अस्ति। उद्यमशीलतां, कौशलविकासं, शासने सहभागिता च प्रवर्धयित्वा युवानां पीढी कर्नाटकस्य भविष्यस्य स्वरूपं निर्माय एकीकरण-आन्दोलनस्य विरासतां अग्रे सारयितुं शक्नोति | निगमन- कन्नडराज्योत्सवः ऐतिहासिकघटनायाः उत्सवात् दूरम् अधिकः अस्ति । एषः दिवसः यदा कन्नडिगाः सामूहिकरूपेण स्वस्य एकतायाः संघर्षान् स्मर्यन्ते, स्वभाषिकसांस्कृतिकविरासतां सम्मानयन्ति, प्रगतेः, सामञ्जस्यस्य च प्रतिज्ञां कुर्वन्ति । रक्तपीतध्वजः न केवलं प्रादेशिकगौरवस्य अपितु साहसस्य, त्यागस्य, समावेशीत्वस्य च मूल्यानां प्रतीकं भवति इति स्मारकम्। अलुरुवेङ्कटरावस्य दूरदर्शीप्रयत्नात् आरभ्य कुवेम्पु-साहित्यप्रतिभापर्यन्तं, हम्पी-नगरस्य वास्तुवैभवात् आरभ्य बेङ्गलूरु-नगरस्य प्रौद्योगिकी-जीवन्ततापर्यन्तं कर्णाटक-देशे भविष्यं आलिंगयन् स्वस्य अतीतस्य आदरं कुर्वती सभ्यता मूर्तरूपः अस्ति । कन्नडराज्योत्सवः प्रत्येकं कन्नडिगं स्वपरिचयं गौरवेण धारयितुं राज्यस्य विकासे योगदानं दातुं च प्रेरयति । यथा कुवेम्पुः एकदा उक्तवान् – “स्वभाषा, स्वभूमिः, स्वसंस्कृतेः च गर्वः भवतु।” कन्नडराज्योत्सवः अस्य भावस्य जीवितव्यञ्जनम् अस्ति। भक्ति-प्रतिबद्धतापूर्वकं तस्य उत्सवं कृत्वा कर्णाटकं विविधतायां एकतायाः दीपिकारूपेण ऊर्ध्वं तिष्ठति, भारतं विश्वं च भाषायाः, संस्कृतिस्य, साझीकृतविरासतां च शक्तिं स्मारयति |.

Resources: https://en.wikipedia.org/wiki/Karnataka_Rajyotsava