दशोपनिषद्भाष्यम्
दिखावट
- ईशकेनकठप्रश्नमुण्डमाण्डूक्यतित्तिरिः।
- ऐतरेयं च छान्दोग्यं बृहदारण्यकं तथा॥
चतुर्वेदसम्बन्धिताः उपनिषदः भवन्ति। एतासाम् अध्ययनेन समग्रस्य उपनिषत्प्रपञ्चस्य अध्ययनं भवति। एतासां भाष्यम् आदौ शङ्कराचार्येण रचितवान् आसीत्। समनन्तरं मध्वाचार्यः एव भाष्यं रचितवान् आसित्। एतासु दशोपनिषत्सु ऐतरेयोपनिषत् ऋग्वेदस्य भवति। बृहदारण्यकोपनिषत् , ईशावास्योपनिषत् , काठकोपनिषत्, तैत्तिरीयोपनिषदादयाः यजुर्वेदस्य। छान्दोग्योपनिषत् तथा तलवकारोपनिषत् सामवेदस्य, अथर्वणवेदस्यच भवतः। अथर्वण, माण्डूक तथा षट्प्रश्नश्च अथर्वणवेदस्य भवन्ति। ऐतरेयः, बृहदारण्यकोपनिषत् तथा छान्दोग्योपनिषत् अतीव बृहत् भवन्ति। एताः क्रमशः ऋग्वेदस्य, यजुर्वेदस्य, सामवेदस्य च भवन्ति। एतासु ईशावास्यकाठके मन्त्रोपनिषदौ भवतः।
उपनिषत् | वेदः | ऋषिः | देवता |
---|---|---|---|
ईषावास्य | शु.यजुर्वेदः | स्वायम्भुवमनु | यज्ञ |
तलवकार | सामवेदः | ब्रह्म, सदाशिवः | विष्णुः |
कठोपनिषत् | कृ.यजुर्वेदः | यम | वामनः |
षट्प्रश्न | अथर्ववेदः | पिप्पलः | वासुदेवः |
अथर्वण | अथर्ववेदः | ब्रह्म- अथर्वणः | अक्षरनामकविष्णुः |
माण्डूक्य | अथर्ववेदः | मण्डूकरूपि वरुणः | विश्वम्, तैजसम्, प्राज्ञः, तुरीयः |
तैत्तिरीय | कृ.यजुर्वेदः | विष्णुः, ब्रह्म, वरुणः, भृगुः | सूर्यमण्डलस्थहरिः(वासुदेवादि पञ्चरूपाणि) |
ऐतरेय | ऋग्वेदः | ऐतरेयः | ऐतरेयः |
छान्दोग्य | सामवेदः | हयग्रीवः, ब्रह्मादयः | लक्ष्मीपतिः |
बृहदारण्यक | शु.यजुर्वेदः(काण्वशाखा) | ब्रह्म, सूर्यः, याज्ञवल्क्यः, कण्वः | लक्ष्मीशः |