हरिदासाः
हरिदासाः (Haridasa) नाम हरेः दासाः। हरिः नाम भगवान् भगवदः दास्य भावः येषु जागरितः भवति ते हरिदासाः भवन्ति । भारतस्य दक्षिणे विद्यमाने कर्णाटकराज्ये काचित् विशिष्टा परम्परा अस्ति हरिदासपरम्परा इति । दैवभक्तिं जागरयन्तः अनेन मार्गेण एव इहपरयोः आनन्दः प्रप्तुं साध्यः अनेन मार्गेणैव सायुज्यमपि प्राप्तुं शक्यते इति दर्शितवन्तः । एते भक्तिमार्गस्य प्रवर्तकाः इति एव ख्याताः । एतत् हरिदासभक्ताः अन्दोलनेन भारतस्य सांस्कृतिकेतिहासस्य श्रेष्ठं परिवर्तनम् आनीतवन्तः । ६शतककाले सन्तः योगिनः विशेषतः दक्षिणभारते संस्कारस्य प्राचीनतत्त्वस्य कलायाः च निरूपणे अधिकं सहाय्यं समाचरन् । एते हरिदासाः दक्षिणभारतस्य राज्यानि प्रशसितानां शसने अपि प्रभावं कृतवन्तः । [१] अयं हरिदासपथः १३-१४तमशतकेषु आन्दोलनस्य रूपम् अवाप्नोत् । तदा कर्णाटके विजयनगरसाम्राज्यस्य प्रशासनस्य ऊर्जितः कालः । अस्य आन्दोलनस्य प्रधानः उद्देशः मध्वाचार्यस्य तत्त्वशास्त्रं सामान्यजनेषु दाससाहित्यरूपेण प्रसरणम् । [२] श्रीपादरायः व्यासतीर्थः पुरन्दरदासः कनकदासः इत्यादयः प्रमुखाः हिन्दुधर्मस्य तत्त्वज्ञानिनः, कवयः, विद्वासः महत्तमं पात्रम् निरवहन् । [२] आन्दोलनमेतत् कर्णाटकराज्ये आरब्धं दक्षिणभारतस्य अन्यराज्येषु अपि विकीर्णं चेदपि क्रि.श.१२शतके बसवण्णः इत्यादिभिः आरब्धस्य वीरशैवान्दोलनस्य, क्रि.श.दशमशतकस्य तमिळुनाडुराज्यस्य आळ्वार् सताम् आन्दोलनस्य च फलम् एव । [३][४] अग्रे वल्लभाचार्यः गुरुः चैतन्य मध्वाचार्यः इत्यादीनां बोधनैः प्रभाविताः जनाः । तस्य भक्ताः विश्वे सर्वत्र इस्कान्(ISKCON) हरिभक्त्यान्दोलनम् आरब्धम् । [५] हरिदाससन्तः अधिकाः परिव्राजः गायकाः च भवन्ति स्म । इदमान्दोलनं ब्राह्मणैः एव आरब्धा चेदपि समाजस्य सर्ववर्गीयानं योगदानम् अत्र अस्ति । .[६] कन्नडभक्तिसाहित्यक्षेत्रे हरिदासान्दोलनस्य योगदानं तु अपरिमितम् अस्ति ।[७]
आरम्भः
[सम्पादयतु]हरिदासान्दोलनस्य मूलं समीचीनतया निश्चेतुं नैव शक्यते । क्रि.श.नवमशतके अस्य आन्दोलनस्य आरम्भः इति केचन वदन्ति । किन्तु क्रि.श.त्रयोदशशतके उडुपीक्षेत्रे मध्वाचार्यस्य आश्रयेण (क्रि.श.१२२८तः क्रि.श.१३१७पर्यन्तम्) दासकूटः इति नाम्ना वैष्णवान्दोलनं कर्णाटाकराज्ये समाराभत । [३] अस्मिन् कालखण्डे आन्दोलनमेतत् प्रबला धार्मिकी शक्तिः अभवत् । अनेन दक्षिणभारते हैन्दवभावः नवचैतन्ययुक्तः अभवत् । तदानीमेव उत्तरभारतं मुसल्मानविप्लवकारिभिः आक्रान्तम् आसीत् । हरिदासपरम्परा विजयनगरसाम्राज्येन पोषिता ।[८]व्यासतीर्थः कृष्णदेवरायस्य गुरुः इति प्रतीतिः अस्ति ।[९][१०][११] हरिदासाः हिन्दुधर्मस्य वैष्णवभक्ताः विष्णोः अवतारस्य विठ्ठलस्य श्रीकृष्णस्य च पूजां कुर्वन्ति स्म । [१२] हरिदासानां महाराष्ट्रस्य पण्डरपुरस्य भीमानद्याः तीरस्य विठ्ठलस्य मन्दिरम्, कर्णाटकस्य हम्पीमध्ये विद्यमानः विठ्ठलस्वामिनः देवालयः अपि च आन्ध्रप्रदेशराज्यस्य तिरुमलस्य श्रीनिवासदेवालयः अतिपवित्रस्थानानि भवन्ति ।
बोधकाः
[सम्पादयतु]हरिदासाः सामान्यतः कर्णाटकीयाः आसन् । जयतीर्थाचार्यः केवलं महाराष्ट्रस्य पण्डरपुरस्य समीपे विद्यमानस्य मङ्गळ्वेधे स्थानीयः आसीत्,[१३] अपि च श्री नरहरितीर्थः इति दासः मध्वाचार्यस्य भक्तः आन्ध्रप्रदेशस्य दासः आसीत् । [१४]
विजयनगरसाम्राज्यकालस्य प्रसिद्धाः हरिदासाः
[सम्पादयतु]- माधवतीर्थः - क्रि.श. १२१५ - १३५० ।
- अक्षोभ्यतीर्थः
- विजयीन्द्रतीर्थः
- जयतीर्थः
- श्रीपादरायः क्रि.श.१४०४ - १५०२ ।
- व्यासतीर्थः क्रि.श.१४४७ - १५३९ ।
- पुरन्दरदासः क्रि.श.१४८० - १५६४ ।
- कनकदासः क्रि.श.१५०८ - १६०६ ।
- वादिराजतीथः क्रि.श.१४८० - १६०० ।
- जगन्नाथदासः क्रि.श.१७२७ - १८०९ ।
- महिपतिदासः क्रि.श.१६११ - १६८१ ।
- प्रसन्नवेङ्कटदासः क्रि.श.१६८० -१७५२ ।
- वेणुगोपालदासः क्रि.श.१८मशतकम् ।
- मोहनदासः क्रि.श.१८मशतकम् ।
- नेक्कर कृष्णदासः क्रि.श.१८मशतकम् ।
- नरहरितीर्थः क्रि.श १२१४ तः १२२१।
प्रसिद्धिः
[सम्पादयतु]हरिदासान्दोलने श्रीपादरायः व्यासतीर्थः वादिराजः इति त्रीन् दासान् यतित्रयः इत्येव कथयन्ति स्म । किन्तु वैष्णवत्रिमूर्तयः इत्युक्ते श्रीपादराजः , पुरन्दरदासः, कनकदासः च इति ख्यतिः । .[१५]
कन्नडसाहित्ये योगदानम्
[सम्पादयतु]हरिदासान्दोलनेन तु कन्नडसाहित्यक्षेत्राय महत् योगदानम् कृतम् । भक्तिपथेन जातं साहित्यं दाससाहित्यम् अथवा दासरपदगळु (दासानां पद्यानि) इति कथयन्ति । जगन्नाथदासः , विजयदासः, गोपालदासः च कन्नडसाहित्यसमृद्धिं कृतवन्तः अन्यदासकवयः सन्ति ।[१६][१७]
- एतेषां लेखनानि त्रिधा विभक्तुं शक्यते ।
- काव्यम् ।
- तत्त्वम् ।
- सार्वत्रिकरूपम् ।
पद्याङ्कितनामानि
[सम्पादयतु]प्रत्येकं हरिदासः स्वस्य कीर्तनेषु अथवा पद्येषु स्वस्य काव्याङ्कितं लिखति स्म । केषाञ्चन प्रसिद्धहरिदासानां काव्याङ्कितनामानि एवं सन्ति । [१८]
-
- नरहरितीर्थः - नरहरिरघुपति ।
- श्रीपादरायः - रङ्गविठ्ठल ।
- व्यासतीर्थः - श्री कृष्ण ।
- वादिराजतीर्थः - हयवदन ।
- राघवेन्द्रः - धीरवेणुगोपाल ।
- पुरन्दरदासः - पुरन्दरविठ्ठल ।
- कनकदासः - आदिकेशव ।
- विजयदासः - विजयविठ्ठल ।
- गोपालदासः - गोपालविठ्ठल ।
- हेळवनकट्टे गिरियम्म - हेळवनकट्टे रङ्ग ।
- जगन्नाथदासः - जगन्नाथविठ्ठल ।
- महिपतिदासः - महिपति ।
- प्रसन्न वेङ्कटादासः - प्रसन्नवेङ्कट ।
- वेणुगोपालदासः - वेणुगोपालविठ्ठल ।
- मोहनदासः - मोहनविठ्ठल ।
- नेक्कर कृष्णदासः - वराहतिम्मप्प ।
कर्णाटकसङ्गीताय योगदानम्
[सम्पादयतु]हरिदासान्दोलनेन कर्णाटकसङ्गीतक्षेत्रं हिन्दुस्तानीसङ्गीतात् पृथक् संवर्धितम् । अनेन भारतीयसङ्गीतक्षेत्रे नूतनस्य शास्त्रीयसङ्गीतस्य उदयः अभवत् । अतः पुरन्दरदासं कर्णाटकसङ्गीतस्य पितामहः इति ख्यतिः अस्ति । [१९][२०][२१] तस्य कृतिषु पदगळू कृतिः, उगाभोगः, सुळदिः, व्रुत्तनाम, दण्डकः, त्रिपदिः, षट्पदिः, साङ्गत्यम् इति भेदाः सन्ति ।[२२] ಹಾಗು ರಗಳೆ .
बाह्यानुबन्धाः
[सम्पादयतु]- A collection of more than 20,000 compositions of 151 ಹರಿದಾಸರು Archived २०१६-०१-१२ at the Wayback Machine
- Brief life sketches ಹಾಗು English translations of many prominent ಹರಿದಾಸರು
- ↑ Sharma (1961), p514
- ↑ २.० २.१ Kamath (2001), p155
- ↑ ३.० ३.१ Madhusudana Rao CR. "History of Haridasas". Dvaita Home Page. Archived from the original on 2007-06-10. आह्रियत 2007-05-30.
- ↑ Krishna Rao M.V. Dr. in Arthikaje. "Haridasa Movement-Part1". History of Karnataka. outKarnataka.com. Archived from the original on 2022-02-23. आह्रियत 2007-06-02.
- ↑ Kamath (2001), p156
- ↑ According to some accounts, Kanakaದಾಸ came from a family of hunters (beda ) ಹಾಗು from other accounts, from a family of Shepherds (kuruba ) (Sastri 1955, p365)
- ↑ Sastri (1955), p381
- ↑ Kamath (2001), p178
- ↑ Pujar, Narahari S.; Shrisha Rao and H.P. Raghunandan. "Sri Vyasa Tirtha". Dvaita Home Page. Archived from the original on 2016-03-28. आह्रियत 2006-12-31.
- ↑ Krishnadevaraya was highly devoted to व्यासतीर्थः (Kamath 2001), p178)
- ↑ व्यासतीर्थः was highly honoured by King Krishnadevaraya (Nilakanta Sastri 1955, p324)
- ↑ Kamat, Jyotsna. "Dasa Sahitya or Slave Literature". History of Kannada literature. Kamat's Potpourri. आह्रियत 2007-05-31.
- ↑ Pujar, Rao and Budihal. "Sri Jaya Tirtha". Online Webpage of Haridasa (dvaita.org). Archived from the original on 2020-07-21. आह्रियत 2007-05-31.
- ↑ Mahushudhana Rao C R. "Sri Narahari Tirtha". Online Webpage of Haridasa (dvaita.org). Archived from the original on 2020-01-30. आह्रियत 2007-05-31.
- ↑ Kamat, Jyotsna Dr. "Dasa Sahitya or Slave Literature". History of Kannada Literature. Kamat's Potpourri. आह्रियत 2007-06-02.
- ↑ Madhusudana Rao CR. "Haridasa Lineage". Dvaita Home Page (www.dviata.org). Archived from the original on 2007-06-09. आह्रियत 2007-06-01.
- ↑ Madhusudana Rao CR. "Yathidasa Lineage". Dvaita Home Page (www.dviata.org). Archived from the original on 2007-05-29. आह्रियत 2007-06-01.
- ↑ Mahushudhana Rao C R. "Ankitha". Online Webpage of Haridasa (dvaita.org). Archived from the original on 2011-06-09. आह्रियत 2007-05-31.
- ↑ Owing to his contributions to ಕರ್ನಾಟಕ ಸಂಗೀತ, ಪುರಂದರದಾಸ is known as Karnataka Sangita Pitamaha Dr. Jytosna Kamat. "Purandara Dasa". Kamats Potpourri. आह्रियत 2006-12-31.
- ↑ Madhusudana Rao CR. "Sri Purandara Dasaru". Dvaita Home Page. Archived from the original on 2006-11-30. आह्रियत 2006-12-31.
- ↑ S. Sowmya, K. N. Shashikiran. "History of Music". Srishti's Carnatica Private Limited. आह्रियत 2006-12-31.
- ↑ Sangatya composition is meant to be sung to the accompaniment of a Sangeetal instrument (Sastri 1955, p359)
उल्लेखाः
[सम्पादयतु]- Sharma, B.N.K (1981,2000) [1961]. History of Dvaita school of Vedanta and its Literature. Bombay: Motilal Banarasidass. ISBN 81-208-1575-0.
- Nilakanta Sastri, K.A. (2002) [1955]. A history of South India from prehistoric times to the fall of Vijayanagar. New Delhi: Indian Branch, Oxford University Press. ISBN 0-19-560686-8.
- Kamath, Suryanath U. (2001) [1980]. A concise history of Karnataka : from pre-historic times to the present. Bangalore: Jupiter books. OCLC 7796041. फलकम्:LCCN.
- Iyer, Panchapakesa A.S. (2006) [2006]. Karnataka Sangeeta Sastra. Chennai: Zion Printers.
- Arthikaje. "The Haridasa Movement - Part 1". History of karnataka. OurKarnataka.Com. आह्रियत 2006-12-31.
- Arthikaje. "The Haridasa Movement - Part 2". History of karnataka. OurKarnataka.Com. Archived from the original on 2007-04-16. आह्रियत 2006-12-31.
- Rao, Madhusudana C.R. "History of Haridasas". Haridasas of Karnataka. Haridasa@dvaita.net. Archived from the original on 2020-03-15. आह्रियत 2007-05-30.
- Aralumallige Parthasarathy ಹರಿದಾಸ ಸಾಹಿತ್ಯ Books