शास्त्रीयभाषा
शास्त्रीयभाषा (हिन्दी: शास्त्रीय भाषा, आङ्ग्ल: Classical language) स्वतन्त्रसाहित्यपरम्परा, लिखितसाहित्यस्य विशालः प्राचीनः निकायः च युक्ता यापि भाषा अस्ति ।[१] शास्त्रीयभाषाः सामान्यतया मृतभाषाः भवन्ति, अथवा उच्चपरिमाणस्य द्विभाषा दर्शयन्ति, यतः भाषायाः भाषितविविधताः कालान्तरेण शास्त्रीयलिखितभाषायाः अपेक्षया अधिकं दूरं विचलन्ति ।
शास्त्रीयाध्ययनम्
[सम्पादयतु]पारम्परिक यूरोपीयशास्त्रीय अध्ययनस्य सन्दर्भे "शास्त्रीयभाषा" यूनानीभाषायाः लातिनीभाषायाः च संदर्भं ददति, ये शास्त्रीयप्राचीनकाले भूमध्यसागरीयजगतः साहित्यिकभाषा आसीत् । विश्वव्यापी सांस्कृतिकमहत्त्वस्य दृष्ट्या एडवर्ड् सपीर् स्वस्य पुस्तके लॅङ्गवेज् (आङ्ग्ल: Language, अनु. 'भाषा') इति सूचीं विस्तारयिष्यति यत् चीनी, अरबी, संस्कृतभाषा च अन्तर्भवति: ।
सामान्यप्रयोगः
[सम्पादयतु]सामान्यतया निम्नलिखित भाषाः शास्त्रीयपदं गृहीतवन्तः इति ज्ञायन्ते । एतादृशः चरणः कालस्य सीमितः भवति, यदि पूर्ववृत्तरूपेण साहित्यिकं "स्वर्णयुगम्" इति गणयितुं आगच्छति तर्हि "शास्त्रीयः" इति मन्यते च । "शास्त्रीय" कालः प्रायः "पुराण"कालस्य अनन्तरं साहित्यस्य पुष्पीकरणस्य अनुरूपः भवति, यथा- पुरातनलातिनीभाषायाः उत्तराधिकारी शास्त्रीयलातीनीभाषा, पुरातनसुमेरीभाषायाः उत्तराधिकारी शास्त्रीयसुमेरीभाषा, वैदिकसंस्कृतभाषायाः उत्तराधिकारी शास्त्रीयसंस्कृतभाषा, पुरातनफारसीभाषायाः उत्तराधिकारी शास्त्रीयफारसीभाषा । एषः अंशतः शब्दावलीयाः विषयः अस्ति, उदाहरणार्थं पुरातनचीनीभाषा शास्त्रीयचीनीभाषायाः पूर्वं न अपितु समावेशार्थं गृह्यते । केषुचित् सन्दर्भेषु, यथा अरबी-तमिळभाषायोः, "शास्त्रीय" अवस्था प्रारम्भिकप्रमाणितसाहित्यरूपान्तरेण सह मेलनं करोति ।
प्राचीनकालः
[सम्पादयतु]- शास्त्रीयसुमेरी (सुमेरप्रदेशस्य साहित्यिकभाषा, २६ शताब्द्याः ई॰पू॰तः २३ शताब्द्याः ई॰पू॰ यावत्)
- मध्येजिप्तीय (प्राचीनेजिप्तस्य साहित्यिकभाषा २० शताब्द्याः ई॰पू॰तः चतुर्थशताब्द्याः यावत्)
- पुरातनबेबीलोनीय (अक्कादीयभाषा २० तः १६ शताब्द्याः ई॰पू॰पर्यन्तं, परवर्तीनां साहित्यिककृतीनाम् अनुकरणीयमानकम्)
- मध्यासिरीय (अक्कादीयभाषा १६ तः १३ शताब्द्याः ई॰पू॰पर्यन्तम्)
- वैदिकसंस्कृतम् (शास्त्रीयमानकीकरणात् पूर्वं संस्कृतभाषायाः रूपं वैदिकग्रन्थेषु १५ तः १० शताब्द्याः ई॰पू॰पर्यन्तं प्रयुक्तम् आसीत्)
- शास्त्रीयहिब्रू (तनखस्य भाषा, विशेषतः ७-६ शताब्द्याः ईसापूर्वस्य भविष्यद्वाणीग्रन्थानाम्)
- पुरातनफारसी (अकिमेनिड्-साम्राज्यस्य राजभाषा, ६ तः ४ शताब्द्याः ई॰पू॰)
- शास्त्रीयचीनी (झोऊ राजवंशस्य साहित्यिकभाषायाः आधारेण ५ शताब्द्याः ई॰पू॰)
- शास्त्रीययूनानी (५ शताब्द्याः ई॰पू॰ अत्तिक-अपभ्रंसः)
- शास्त्रीयसंस्कृतम् (पाणिनेः चतुर्थशताब्द्याः अष्टाध्यायी इत्यनेन वर्णनं कृतम्)[२][३]
- शास्त्रीयतमिळ् (तोल्काप्पियं द्वारा परिभाषितं सङ्गं साहित्यम्, द्वितीयशताब्द्याः ई॰पू॰तः द्वितीयशताब्द्याः यावत्)[४]
- शास्त्रीयपालि (बौद्धदर्शनम् एतस्याः भाषायाः प्रयोगः ई॰पू॰ द्वितीयशताब्द्याः आरभ्य कृतः)
- शास्त्रीयलातिनी (ई॰पू॰ प्रथमशताब्द्याः साहित्यिकभाषा)
- शास्त्रीयमान्दिक (मन्दीयवादस्य साहित्यकभाषा, प्रथमशताब्दी ई॰)
- शास्त्रीयसिरियिक (सिरियकक्रैस्तमतस्य साहित्यकभाषा, तृतीयतः ५ शताब्द्याः यावत्)
- मध्यफारसी (सासानीयसाम्राज्यस्य राजभाषा, तृतीयतः ७ शताब्द्याः यावत्)
- शास्त्रीयकोप्तिक (ईजिप्तदेशस्य, अलेक्जेण्ड्रियाप्रदेशस्य कोप्टिक्-रूढिग्रस्तक्रैस्तमन्दिरस्यश्च भाषा, तृतीयतः १३ शताब्द्याः यावत्, अद्यपर्यन्तं साहित्यिकभाषा)
सम्बद्धाः लेखाः
[सम्पादयतु]- संस्कृतम्
- भारतस्य भाषाः
- भारतस्य आधिकारिकभाषाः
- हिन्द्-यूरोपीयभाषाः
- मातृभाषावक्तृणां सङ्ख्यानुसारं भाषासूची
- भाषाकुटुम्बानां सूची
सन्दर्भाः
[सम्पादयतु]- ↑ हार्ट्, जॉर्ज्. "Statement on the status of Tamil as a Classical Language" [तमिळ्भाषायाः शास्त्रीयभाषायाः स्थितिविषये कथनम्]. इन्स्टीट्युट् फॉर् साउथ् एशिया स्टडीज्, यूसी बर्कली. Archived from the original on 2022-05-18. आह्रियत 18 अक्तुबर 2021.
- ↑ Article "Panini" from The Columbia Encyclopedia (Sixth Edition) at Encyclopedia.com
- ↑ ब्रौकिङ्गटन्, जे॰एल॰ (1998). The Sanskrit epics, Part 2 [संस्कृतमहाकाव्यानि, भागः २] 12. BRILL. p. 28. ISBN 978-90-04-10260-6.
- ↑ ज्वेलेबिल्, कामिल् (1997). The Smile of Murugan: On Tamil Literature of South India [मुरुगनस्य स्मितं- दक्षिणभारतस्य तमिळ्साहित्यम्]. BRILL Academic Publishers. p. 378. ISBN 90-04-03591-5.