उस्मानाबादमण्डलम्

धाराशिवमण्डलम् उस्मानाबाद्-मण्डलम्
मण्डलम्
नळदुर्गतः दृश्यम्
महाराष्ट्रराज्ये धाराशिवमण्डलम्
देशः	भारतम्
राज्यम्	महाराष्ट्रम्
विभागः	मराठवाडा (औरङ्गाबाद्)
मुख्यालयः	धाराशिवम् (उस्मानाबाद्)
उपमण्डलानि	धाराशिवम् (उस्मानाबाद्), तुळजापुरम्, उमरगा, लोहारा, कळम्ब, भूम, वाशी, पराण्डा
Government
• Body	उस्मानाबाद्-मण्डलपरिषद्
• मण्डलाधिकारी	श्री कौस्तुभ दिवेगावकरः
Area
• Total	७,५६९ km२
Population  (२०११)
• Total	१६,५७,५७६
• Density	२२०/km२
जनसङ्ख्याशास्त्रम्
• साक्षरता	७६.३३%
• लिङ्गानुपातः	९२०
Time zone	UTC+५:३० (भा॰मा॰स॰)
Website	osmanabad.nic.in

नळदुर्ग

हुलमुख द्वारम्

धाराशिवमण्डलं (मराठी: धाराशिव जिल्हा, आङ्ग्ल: Dharashiva District), पुरातनं नाम उस्मानाबाद्-मण्डलम् (Osmanabad District), महाराष्ट्रराज्ये स्थितं मण्डलम् । अस्य मण्डलस्य केन्द्रं धाराशिवम् (उस्मानाबाद्) इत्येतन्नगरम् । तुळजापुर इति तीर्थस्थानार्थं प्रसिद्धमिदं मण्डलम् ।

भौगोलिकम्

धाराशिवमण्डलस्य विस्तारः ७,५१२ च.कि.मी. मितः अस्ति । अस्य मण्डलस्य पूर्वदिशि लातूरमण्डलं, पश्चिमदिशि सोलापुरमण्डलम्, उत्तरदिशि बीडमण्डलं, दक्षिणदिशि कर्णाटकराज्यम् अस्ति । अस्मिन् मण्डले ६०० मि.मी. मितः वार्षिकवृष्टिपातः भवति । अस्मिन् मण्डले माञ्जरा, तेरणा, बोरी, बाणगङ्गा, मन्याड, तावरजा, सीना इत्येताः नद्यः सन्ति ।

कृष्युत्पादनम्

अस्य मण्डलस्य ८०.१३% जनसङ्ख्या कृषिकार्ये रता दृश्यते । यवनालः(ज्वारी), कार्पासः, इक्षुः, कलायः, गोधूमः, तूर, माषः, चणकः 'अळशी' इत्यादीनि अस्य मण्डलस्य प्रमुखसस्योत्पादनानि सन्ति ।

जनसङ्ख्या

धाराशिवमण्डलस्य जनसङ्ख्या(२०११) १६,६०,३११ अस्ति । अस्मिन् ८,६१,५३५ पुरुषाः ७,९६,०४१ महिलाः च सन्ति । अस्मिन् मण्डले प्रति च.कि.मी. मिते क्षेत्रे २२१ जनाः वसन्ति अर्थात् अस्य मण्डलस्य जनसङ्ख्यासान्द्रता प्रति च.कि.मी. २२१ जनाः । २००१-२०११ दशके अस्मिन् मण्डले जनसङ्ख्यावृद्धिः ११.६९% आसीत् । अत्र पुं-स्त्री अनुपातः १०००-९२० अस्ति । अत्र साक्षरता ७६.३३% अस्ति ।

उपमण्डलानि

अस्मिन् मण्डले अष्ट उपमण्डलानि सन्ति । तानि-

• धाराशिवम् (उस्मानाबाद्)
• तुळजापुरम्
• उमरगा
• लोहारा
• कळम्ब
• भूम
• वाशी
• पराण्डा

लोकजीवनम्

मण्डलेऽस्मिन् बहवः जनाः कृष्यवलम्बिनः सन्ति । मण्डलेऽस्मिन् मराठी, कन्नड, ऊर्दू च इत्यादयाः भाषाः आधिक्येन व्यवहाररूढाः । मण्डलेऽस्मिन् सुविधा-अभावात् उद्यमानां विकासः न जातः । अतः जनानां जीवनपद्धतिः ग्रामीणा दृश्यते । अत्रस्थाः केचन जनाः उपजीविकारूपेण पर्यटनव्यवसायम् आचरन्ति यतो हि मण्डलेऽस्मिन् बहूनि प्रसिद्धानि वीक्षणीयस्थलानि सन्ति पर्यटनस्थानेषु तुळजापुर इति अन्यतमम् ।

वीक्षणीयस्थलानि

मण्डलेऽस्मिन् बहूनि प्रसिद्धानि वीक्षणीयस्थलानि सन्ति । यथा - १ तुळजाभवानी-मन्दिरम्
२ सन्त गोरोबा-मन्दिरम्
३ धाराशिव-लयनानि
४ नळदुर्गः
५ परान्दा-दुर्गः
६ कुन्थलगिरी-जैनमन्दिरम्

बाह्यसम्पर्कतन्तुः

• Osmanabad Online
• Osmanabad Police
• Osmanabad NIC
• Information of Tuljabhavani temple