मुहूर्तः

मुहूर्तः नाम भारतीयकालगणनस्य कश्चित् बिन्दुः । मुहूर्तकालः नाम अधुनिककालगणनस्य उप४८मिनिट्स् भवन्ति । लोके मुहूर्तः नामः कस्यचिदपि मङ्गलकार्यस्य समयः इत्येव प्रथितः । अमृतमुहूर्तः, ब्रह्मी मुहूर्तः च श्रेष्ठौ भवतः । ब्राह्मीमुहूर्तकालः सूर्योदयात् २५नडिभ्यः प्राक्तनः (घण्टाद्वयात् पूर्वः) कालः । अयं समयः योगसधनां कर्तुं योग्यकालः ।

मुहूर्तानां नामानि

क्र.सं.	आधुनिकसमयः	नामानि	मुहूर्ताः
१	06:00 - 06:48	RUDRA	रुद्रमुहूर्तः
२	06:48 - 07:36	AHI	आहिमुहूर्तः
३	07:36 - 08:24	MITRA	मित्रमुहूर्तः
४	08:24 - 09:12	PITRU	पितृमुहूर्तः
६	09:12 - 10:00	VASU	वसुमुहूर्तः
६	10:00 - 10:48	VARA	वाराहमुहूर्तः
७	10:48 - 11:36	VISVADEVA	विश्वेदेवामुहूर्तः
९	11:36 - 12:24	VIDHI	विधिमुहूर्तः
९	12:24 - 13:12	SATAMUKHI	सतमुखीमुहूर्तः
१०	13:12 - 14:00	PURUHUTA	पुरुहूतमुहूर्तः
११	14:00 - 14:48	VAHINI	वाहिनीमुहूर्तः
१२	14:48 - 15:36	NAKTANCARA	नक्तनकरामुहूर्तः
१३	15:36 - 16:24	VARUNA	वरुणमुहूर्तः
१४	16:24 - 17:12	ARYAMA	अर्यमामुहूर्तः
१५	17:12 - 18:00	BHAGA	भगमुहूर्तः
१६	18:00 - 18:48	GIRISHA	गिरीशमुहूर्तः
१७	18:48 - 19:36	AJAPAD	अजपादमुहूर्तः
१९	19:36 - 20:24	AHIRBUDHNYA	अहिर्बुध्न्यमुहूर्तः
१९	20:24 - 21:12	PUSA	पुष्यमुहूर्तः
२०	21:12 - 22:00	ASWINI	अश्विनीमुहूर्तः
२१	22:00 - 22:48	YAMA	यममुहूर्तः
२२	22:48 - 23:36	AGNI	अग्निमुहूर्तः
२३	23:36 - 24:24	VIDHATR	विधातृमुहूर्तः
२४	24:24 - 01:12	KANDA	क्ण्डमुहूर्तः
२५	01:12 - 02:00	ADITI	अदितिमुहूर्तः
२६	02:00 - 02:48	JIVA/AMRITA	जीव/अमृतमुहूर्तः
२७	02:48 - 03:36	VISNU	विष्णुमुहूर्तः
२८	03:36 - 04:24	YUMIGADYUTI	युमिगद्युतिमुहूर्तः
२९	04:24 - 05:12	BRAHMA	ब्राह्मीमुहूर्तः
३०	05:12 - 06:00	SAMUDRAM	समुद्रमुहूर्तः

ब्राह्म-मुहूर्त:। ब्राह्ममुहूर्तस्य आयुर्वेदे परिभाषा एवम्।– १ रात्रे: चतुर्दशो मुहूर्तो ब्राह्मो मुहूर्त:। - अष्टाङ्गहृदयम् सूत्रस्थानम् 2.1 अरुणदत्तटीका २रात्रेरुपान्त्यो मुहूर्तो ब्राह्म:।- अष्टाङ्गहृदयम् सूत्रस्थानम् 2.1 हेमाद्रिटीका

लघ्वक्षरसमा मात्रा निमेष: परिकीर्तित:।तत: सूक्ष्मतरो कालो नोपलभ्यो भृगूत्तम॥ . . . द्वौ निमेषौ त्रुटिर्ज्ञेय: प्राण: पञ्चत्रुटि: स्मृत:।विनाडिका तु षट् प्राणा:, तत्षष्टिर्नाडिका स्मृता॥ अहोरात्रं तु तत्षष्ट्या नित्यमेतत् प्रकीर्तितम्।त्रिंशन्मुहूर्ताश्च तथा अहोरात्रे प्रकीर्तिता:। यदा मेषं सहस्रांशुस्तुलां चैव प्रपद्यते।समरात्रिदिव: कालो मुहूर्तश्च तदा सम:॥-( विष्णुधर्मोत्तरपुराणम्)

त्रिंशन्मुहूर्ताश्च तथा अहोरात्रे प्रकीर्तिता:। 24 घण्टा: (अहोरात्र:) /30 मुहूर्ता: = 48 मिनिट् ।  1 मुहूर्त: नाम 48 मिनिट् । सूर्योदयात्पूर्वं 48 मिनिट् = रात्रे: अन्त्य: मुहूर्त:। अन्त्यमुहूर्ताद् अपि पूर्वं 48 मिनिट् = सूर्योदयात् पूर्वं 96 मिनिट् = रात्रे: उपान्त्य: मुहूर्त: = ब्राह्ममुहूर्त:।