चित्रदुर्गमण्डलम्

चित्रदुर्गमण्डलम्
—  मण्डलम्  —
Location of चित्रदुर्गमण्डलम् in कर्णाटकराज्यम्
निर्देशाङ्काः 14.00°उत्तरदिक् 76.50°पूर्वदिक् / १४.००; ७६.५०
देशः	भारतम्
राज्यम्	कर्णाटकराज्यम्
[[कर्णाटकराज्यम् राज्यस्य विभागाः|विभागः]]	बेङ्गलूरु विभागः
उपमण्डलम्	चित्रदुर्गमण्डलम्, हिरियूरु, होसदुर्ग, मोळकाल्मूरु, चळ्ळकेरे, होळल्केरे
केन्द्रप्रदेशः	चित्रदुर्गनगरम्
जनसङ्ख्या • सान्द्रता • नगरम्	१५,१७,८९६ (2001) • 180 /किमी2 (466 /वर्ग मील) • 18.1
लिङ्गानुपातः	1.047 ♂/♀
साक्षरता • Male • Female	64.5%  • 74.7% • 53.8%
व्यावहारिकभाषा(ः)	कन्नडभाषा
समयवलयः	IST (UTC+05:30)
विस्तीर्णम्	8,440 वर्ग किलोमीटर (3,260 वर्ग मील)
वायुमण्डलम् • तलस्पर्षी	•      522 मिमी (20.6 इंच)
सङ्केताः • पत्रसङ्केतसङ्ख्या • 577  ? • दूरवाणी • ++ 91 (8194) • वाहनम् • KA-16
ISO 3166-2	IN-KA-CT
पोर्टल्: कर्णाटकराज्यम्
जालस्थानम्	chitradurga.nic.in

चित्रदुर्गमण्डलम् (Chitradurga district) (विस्तीर्णता –८३८८ च.कि.मी) । चित्रदुर्गमण्डलं कर्णाटकस्य प्रसिद्धम् ऐतिहासिकं स्थानम् अस्ति । अस्मिन् प्रदेशे विद्यमानस्य विचित्रं प्राकृतिकं दुर्गं दृष्ट्वा जनाः विचित्रदुर्गम् इति कथयन्ति स्म । कालान्तरेण चित्रदुर्गम् इति सञ्जातम् । चित्रदुर्गं, चळ्ळकेरे, हिरियूरु, मोळकाल्मूरु, होसदुर्गं, होळल्केरे इति षट् ताल्लूकुकेन्द्राणि अस्मिन् सन्ति ।

इतिहासः

मण्डलमेतत् ऐतिहासिकमहत्वम् आप्नोति । त्यागे , शौर्ये , परम्परायां च एतत् प्रसिद्धिम् आप्नोत् । अत्र विद्यमानः सप्तावर्तं दुर्गं पर्यटकान् आकर्षयति । विजयनगरसाम्राज्यस्य काले तिम्मण्णनायकः इति सेनापतिः आसीत् । तस्य शौर्यपराक्रमं च प्रशंस्य राजा तस्मै एतत् स्थानं पारितोषिकरूपेण प्रदत्तवान् । तिम्मण्णनायकस्य पुत्रः ”’ओबण्णः” अथवा ”’मदकरिनायकः”’ । तस्य पुत्रः कस्तूरी- रङ्गप्पः । अस्य काले प्रदेशः शान्तः समृद्धः चासीत् । इसिल इति प्रदेशः चित्रदुर्गस्य ईशान्यप्रान्ते ब्रह्मगिरेः समीपे अस्ति । चक्रवर्तिनः अशोकस्य काले एतत् स्थलम् अस्य राज्यस्य राजधानी आसीत् । तस्य काले निर्मितः चैत्यालयः इदानीमपि अत्र दृश्यते । आशोकस्य शिलाशासनमपि अत्र प्राप्तम् । चित्रदुर्गस्य नाम्ना सह संपृक्तं नाम ”’ओनके ओबव्वायाः”’ नाम । कन्नडदेशस्य शौर्यगाथासु अस्याः गाथा अपि अन्यतमा । पत्युः मदकरिनायकस्य प्रशासनकाले, दुर्गं प्रविशतः महम्मदीय नृपस्य हैदरालेः सैनिकान् मारयित्वा शौर्यं प्रदर्शितवती । दुर्गं वैरिहस्तात् रक्षितवती च । मण्डलमेतत् ऐतिहासिकमहत्वम् आप्नोति । त्यागे , शौर्ये , परम्परायां च एतत् प्रसिद्धिम् आप्नोत् । अत्र विद्यमानं सप्तावर्तं दुर्गं पर्यटकान् आकर्षयति । विजयनगरसाम्राज्यस्य काले तिम्मण्णनायकः इति सेनापतिः आसीत् । तस्य शौर्यपराक्रमं च प्रशंस्य राजा तस्मै एतत् स्थानं पारितोषिकरूपेण प्रदत्तवान् । तिम्मण्णनायकस्य पुत्रः ”’ओबण्णः” अथवा ”’मदकरिनायकः”’ । तस्य पुत्रः कस्तूरी- रङ्गप्पः । अस्य काले प्रदेशः शान्तः समृद्धः चासीत् । इसिल इति प्रदेशः चित्रदुर्गस्य ईशान्यप्रान्ते ब्रह्मगिरेः समीपे अस्ति । चक्रवर्तिनः अशोकस्य काले एतत् स्थलम् अस्य राज्यस्य राजधानी आसीत् । तस्य काले निर्मितः चैत्यालयः इदानीमपि अत्र दृश्यते । आशोकस्य शिलाशासनमपि अत्र प्राप्तम् । चित्रदुर्गस्य नाम्ना सह संपृक्तं नाम ”’ओनके ओबव्वायाः”’ नाम । कन्नडदेशस्य शौर्यगाथासु अस्याः गाथा अपि अन्यतमा । मदकरिनायकस्य प्रशासनकाले, दुर्गं प्रविशतः महम्मदीय नृपस्य हैदरालेः सैनिकान् मारयित्वा शौर्यं प्रदर्शितवती । दुर्गं वैरिहस्तात् रक्षितवती च ।

क्षेत्राणि

चित्रदुर्गं , गविरङ्गनाथपुरम् , हालुरामेश्वरः, सण्णक्किबागूरु, चिक्केरहळ्ळि , हिरेकोळ दशरथरामेश्वरः, हिरियूरु, नायकनहट्टि ।

प्रेक्षणीयानि स्थलानि

एळुसुत्तिनकोटे, चन्द्रवळ्ळिय तोट, मुरुघामठः, उप्पारहट्टि, जोगिमट्टि, वाणीविलाससागरः च प्रसिद्धानि यात्रास्थानानि सन्ति ।

चित्रदुर्गम्

नगरे पर्वतप्रदेशे च अनेके देवालयाः सन्ति । पर्वतप्रदेशे उच्यङ्गम्मादेवालयः शक्तिदेवतायाः स्थानम् । चित्रदुर्गस्य रक्षकाणाम् आराध्या च अस्याः उत्सवाम्बा देवालयः इत्यपि कथयन्ति । बनशङ्करी एकनाथेश्वरी च बृहच्छिलानाम् अधः गुहायां स्तः । भीमेन स्थापिता हिडिम्बेश्वरी च अत्र अस्ति ।

सम्पिगे सिद्धेश्वरी

देवालयः अपूर्वः अत्र प्रसिद्धः शिवलिङ्गः अस्ति । प्राचीननायकानां राज्याभिषेकः अत्रैव प्रचलति स्म । चन्द्रवल्यां पाण्डवैः अर्चिताः शिवलिङगाः सन्ति । अङ्कलिमठस्य गुहायां ऋषयः तपः आचरितवन्तः । तत्र गमनार्थं सर्पवत् सर्पणम् आवश्यकम् अस्ति । दावणगेरेमार्गे चित्रदुर्गरक्षकानां गुरुपीठः मुरुघामठः अस्ति । चित्रदुर्गतः ६ कि.मी दूरे आडुमल्लेश्वरदेवालयः अस्ति । सिरिगेरेप्रदेशे श्री तरळबाळुमठः अस्ति अत्र विद्यादानं अन्नदानं च प्रासिद्धम् । तरळबाळु हुण्णिमे इति अत्र विशेषपर्व भवति ।

• मार्गः -बेङ्गळूरुतः २०० कि.मी. दावणगेरेतः ६० कि.मी, । चित्रदुर्गतः ३२ कि.मी. लोकयानस्य सौलभ्यम् अस्ति ।

प्रसिद्धव्यक्तयः

डा. शिवमूर्तिस्वामिनः सिरिगेरे । एस्.निजलिङ्गप्पः । शिवमूर्तिशरणः । प्रो.बि.राजशेखरप्पः । बि.एल्.वेणु । जि.दुर्गप्पः । श्रीराघवेन्द्रस्वामी मल्लाडिहळ्ळी । त.रा.सुब्बराव् । पि.आर्.तिप्पेस्वामी । बेळगेरे कृष्णशास्त्री । बेळगेरे जानकम्मा । सिरियज्जि । डा. बञ्जगेरे जयप्रकाशः । डोटा रामः । डा. एच्. आर्. चन्द्रशेखर । इत्यादयः ।

बाह्यसम्पर्कतन्तुः

• Chitradurga district website Archived २०१९-०३-१५ at the Wayback Machine
• Chitradurga City Municipal Council Archived २००६-०२-१८ at the Wayback Machine
• all about Chitradurga in kannada Archived २०११-११-०६ at the Wayback Machine

कर्णाटकस्य मण्डलानि