जाती
| जातीवृक्षः | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Myristica fragrans
| ||||||||||||
| जैविकवर्गीकरणम् | ||||||||||||
| ||||||||||||
परिचयः
[सम्पादयतु]
जाती इति सस्यं कथ्यमानम् एतत् उष्णप्रदेशस्य कश्चित् वाणिज्यफलचयः । भारतीयाहारक्रमे अनिवार्यः सम्बारः जातिफलम् । आङ्ग्लभषया Nutmeg इति कथयन्ति । कर्णाटके अन्यदेशेभ्यः अयातं कृत्वा प्ररोहणम् आरब्दम् ।
सस्यशास्त्रीयवर्गीकरणम्
[सम्पादयतु]जातीसस्यं मैरिस्टिकासि (Myristicaceae) इति कुटुम्बसम्बद्धं मैरिस्टिक फ्राग्रन्स (Myristica Fragrans) इति सस्यशास्त्रीयनामयुक्तम् ।
सस्यस्य गुणलक्षणानि
[सम्पादयतु]एषः मध्यमप्रमाणस्य नित्यहरिद्वर्णः वृक्षः । पत्राणि सामान्यतः आम्रपत्राणि इव लम्बानि भवन्ति । अतिलघुपुष्पाणि फलानि मन्दपीतवर्णितानि च भवन्ति ।
एतत् जातीफलम् अपि सस्यजन्यः आहारपसार्थः । एतत् जातीफलम् आङ्ग्लभाषायां Nutmeg इति उच्यते । एतत् जातीफलम् आहारत्वेन तथा औषधत्वेन अपि उपयुज्यते । आहारत्वेन उपयोगस्य समये मितिम् अतिक्रम्य न उपयोक्तव्यम् । मधुराणां भक्ष्याणां निर्माणे अस्य जातीफलस्य उपयोगः क्रियते ।
“जातीफलं सशब्दं च स्निग्धं गुरु च शस्यते । लघुकं शब्दहीनं च रूक्षाङ्गमतिनिन्दितम् ॥“
- “जातीपत्री कटूष्णा स्यात् सुरभिः कफनाशिनी ।
- वक्त्रदौर्गन्ध्यहृद्वर्णा विषहृत् कायकान्तिका ॥“
एतत् जातीपत्रम् आङ्ग्लभाषायां Nutmeg Leaves इति उच्यते । एतत् जातीपत्रम् आहारत्वेन तथा औषधत्वेन अपि उपयुज्यते । आहारत्वेन उपयोगस्य समये मितिम् अतिक्रम्य न उपयोक्तव्यम् । मधुराणां भक्ष्याणां निर्माणे अस्य जातीपत्रस्य उपयोगः क्रियते ।
प्रयोजनानि
[सम्पादयतु]अस्य फलस्य भागद्वयं भवति । अन्ततः विद्यमानं बीजं बहिस्थं फलम् । फलभागस्य विपणिषु विशेषमौल्यं नास्ति । किन्तु बीजस्य तदावृतस्य गदायाः च अधिकं मौल्यं भवति । सुगन्धद्रव्यनिर्माणे आयुर्वेदीयौषधक्रमे च एतेषाम् उपयोगः अतीव भवति । अस्य फलबीजं सुगन्धितं उत्तेजकं वातहरं च भवति ।
बाह्यसम्पर्कतन्तुः
[सम्पादयतु]- जातीसस्यम् Archived २०१४-०७-०२ at the Wayback Machine
- जाती