भारतरत्नम्

भारतरत्नम्
प्रशस्तिप्रसङ्गः
प्रकारः	Civilian
स्तरः	National
विवरणम्	An image of the Sun along with the words "Bharat Ratna", inscribed in Devanagari script, on a peepal leaf
प्रारम्भः	1954
अन्तिमप्रशस्तिः	2008
आहत्य प्रशस्तिसंख्या	45
प्रशस्तिप्रदाता	Government of India
पट्टिका
प्रथमप्रशस्तिभाजः	Sarvepalli Radhakrishnan, Sir C.V. Raman, C. Rajagopalachari
अन्तिमप्रशस्तिभाजः	Bhimsen Joshi
प्रशस्तिस्तरः
None ← भारतरत्नम् → पद्मविभूषणम्

पीठिका

भारतरत्नप्रशस्तिः भारतवर्षस्य अत्युन्नता प्रशस्तिः । ये देशस्य प्रगतये श्रेष्ठं प्रदानं कुर्वन्ति, तेभ्यः प्रदेशया खलु प्रशस्तिरयम् । स्वार्थम् अगणयित्वा सर्वस्वं समर्पितवन्तः प्रशस्तिम् इमाम् अर्हन्ति । ये महाजनाः साहित्यम् सङ्गीतम्, कला विज्ञानम्, सार्वजनिकसेवा इत्यादिषु क्षेत्रेषु श्रेष्ठतमं कार्यं साधयन्ति तेभ्यः इयं प्रशस्तिः दीयते । अस्य आरम्भः क्रि.श.१९५४तमे वर्षे अभवत् । आरम्भे मरणोत्तरं प्रशतिप्रदानस्य पद्धतिः नासीत् । क्रि.श.१९५५तमवर्षादनन्तरं मरणोत्तरमपि दीयते । अद्यपर्यन्तं सप्तजनेभ्यः मरणोत्तरा प्रशस्तिः समर्पिता । भारतत्नप्रशस्तिभाक् भारतीय़ः एव भवेत् इति नियमः नास्ति चेदपि अधिकतया भारतीयसञ्जातेभ्यः एव दत्ता । अद्य पर्यन्तं केवलं द्वावेव (नेल्सन् मण्डेला क्रि.श.१९९०, अब्दुल् गफर् खान् क्रि.श.१९८८)

प्रशस्तिलक्षणम्

भारतरत्नप्रशस्तेः पदकम् अश्वत्थपत्रस्य आकारेण भवति । स्वर्णरचितस्य अस्य मुखपुटे रजतवर्णे सूर्यचित्रं रचितं भवति । अपि च देवनागरीलिप्यां भारतरत्न इति उत्कीर्णं शोभते । अपरे पुटे भारतराष्ट्रचिह्नं सिहशीर्षमुद्रा, सत्यमेव जयते इति ध्येयवाक्यं च लिखितं भवति ।

भारतरत्नभूषितानाम् आवली

क्रमसङ्ख्या	नाम	जन्म - मरणम्	प्रशस्तिप्रापणवर्षम्	विषयः	राज्यम् / राष्ट्रम्
१.	सर्वपल्ली राधाकृष्णन्	१८८८-१९७५	१९५४	भारतस्य द्वीतीयः राष्ट्रपतिः, प्रथमः उपराष्ट्रपतिः, तत्त्वज्ञानी ।	तमिऴनाडुराज्यम्
२.	चक्रवर्ती राजगोपालाचार्यः	१८७८-१९७२	१९५४	अन्तिमः गवर्नर् जनरल्, स्वातन्त्र्ययोद्धा च ।	तमिऴनाडुराज्यम्
३.	चन्द्रशेखर वेङ्कटरामन्	१८८८-१९७०	१९५४	भौतशास्त्रज्ञः,नोबेल्पुरस्कारभाक्	तमिऴनाडुराज्यम्
४.	भगवान् दास्	१८६९-१९५८	१९५५	तत्त्वज्ञानी,स्वातन्त्र्ययोद्धा च ।	उत्तरप्रदेशराज्यम्
५.	मोक्षगुण्डं विश्वेश्वरय्यः	१८६१-१९६२	१९५५	अभियन्ता ।	कर्णाटकराज्यम्
६.	जवाहरलाल नेह्रू	१८८९-१९६४	१९५५	स्वातन्त्र्योत्तरं भारतस्य प्रथमः प्रधानमन्त्री लेखकः च ।	उत्तरप्रदेशराज्यम्
७.	गोविन्दवल्लभः पन्तः	१८८७-१९६१	१९५७	स्वातन्त्र्ययोद्धा गृहमन्त्री च ।	उत्तरप्रदेशराज्यम्
८.	धोण्डो केशव कर्वे	१८५८-१९६२	१९५८	शिक्षाकोविदः समाजसेवापरः च ।	महाराष्ट्रराज्यम्
९.	बिधाचन्द्रः रायः	१८८२-१९६२	१९६१	वैद्यः राजकीयनेता च ।	पश्चिमबङ्गलराज्यम्
१०.	पुरुषोत्तमदासः टण्डन्	१८८२-१९६२	१९६१	स्वातन्त्र्ययोद्धा, शिक्षाकोविदः च ।	उत्तरप्रदेशराज्यम्
११.	राजेन्द्रप्रसादः	१८८४-१९६३	१९६२	स्वतन्त्रभारतस्य प्रथमः राष्ट्रपतिः, स्वातन्त्र्ययोद्धा, अधुनिकन्यायशास्त्रज्ञः च ।	बिहारराज्यम्
१२.	झाकिर हुसैन	१८९७-१९६९	१९६३	भारतस्य भूतपूर्वराष्ट्रपतिः पण्डितः ।	आन्ध्रप्रदेशराज्यम्
१३.	पण्डुरङ्ग वामन काणे	१८८०-१९७२	१९६३	इतिहाससंस्कृतिशोधकः, संस्कृतभाषाकोविदः च ।	महाराष्ट्रराज्यम्
१४.	लालबहादुरशास्त्री	१९०४-१९०४	१९६६	(प्रशस्तिः मरणोत्तरा)भारतस्य द्वितीयः प्रधानमन्त्री, स्वातन्त्र्ययोद्धा च ।	उत्तरप्रदेशराज्यम्
१४.	इन्दिरा गान्धिः	१९१७-१९८४	१९७१	भारतस्य भूतपूर्वप्रधानमन्त्री ।	उत्तरप्रदेशराज्यम्
१६.	वि.वि.गिरिः	१८९४-१९८०	१९७५	भारतस्य भूतपूर्वराष्ट्रपतिः, कर्मकरनायकः च ।	आन्ध्रप्रदेशराज्यम्
१७.	कुमारस्वामी कामराज्	१९०३-१९७५	१९७६	(मरणोत्तरा प्रशस्तिः) स्वातन्त्र्ययोद्धा, तमिळुनाडुराज्यस्य भूतपूर्वमुख्यमन्त्री च ।	तमिऴनाडुराज्यम्
१८.	मदर् तेरेसा	१९१०-१९९७	१९८०	समाजसेविका, मतप्रचारिका, नोबेल् परितोषिकभूषिता ।	पश्चिमबङ्गलराज्यम्
१९.	विनोबा भावे	१८९५-१९८२	१९८३	(मरणोत्तरा प्रशस्तिः)स्वातन्त्र्ययोद्धा, समाजसंस्कारकः च ।	महाराष्ट्रराज्यम्
२०.	खान् अब्दुल् गफार् खान्	१८९०-१९८८	१९८७	स्वानत्र्ययोद्धा, भारतरत्नस्य प्रथमः अन्यदेशीयः ।	पाकिस्तानम्
२१.	एम्.जि.रामचन्द्रन्	१९१७-१९८७	१९८८	(मरणोत्तरा प्रशस्तिः), तमिळुनाडुराज्यस्य मुख्यमन्त्री, चलच्चित्राभिनेता च ।	तमिऴनाडुराज्यम्
२२.	भीमराव् रामजी अम्बेड्कर्	१८९१-१९५६	१९९०	(मरणोत्तरा प्रशस्तिः), भारतस्य संविधानरचनगणस्य नायकः ।	महाराष्ट्रराज्यम्
२३.	नेल्सन् मण्डेल	१९१८-२०१३	१९९०	वर्णभेदनीतिं विरुध्य अन्दोलनकर्ता, भारतरत्नस्य द्वितीयः विदेशियः च ।	दक्षिण-आफ्रिका
२४.	राजीवगान्धिः	१९४४-१९९१	१९९१	(मरणोत्तरा प्रशस्तिः), भारतस्य भूतपूर्वप्रधानमन्त्री ।	नवदेहली
२५.	सरदार् वल्लभभायी पटेलः	१८७५-१९५०	१९९१	(मरणोत्तरा प्रशस्तिः) स्वातन्त्रसेनानी, स्वतन्त्रभारतसर्वकारस्य प्रथमः गृहमन्त्री च ।	गुजरातराज्यम्
२६.	मोरारजी देसायी	१८९६-१९९५	१९९१	भारतस्य भूतपूर्वप्रधानमन्त्री, स्वातन्त्र्ययोद्धा च ।	गुजरातराज्यम्
२७.	मौलाना अबुल् कलाम् आजाद्	१८८८-१९५८	१९९२	(मरणोत्तरा प्रशस्तिः), स्वातन्त्र्ययोद्धा ।	पश्चिमबङ्गलराज्यम्
२८.	जे.आर्.डि.टाटा	१९०४-१९९३	१९९२	भारतीययन्त्रोद्यमस्य पितामहः, समाजसेवकः च	महाराष्ट्रराज्यम्
२९.	सत्यजित राय	१९२२-१९९२	१९९२	भारतीयचलच्चित्रनिदेशकः ।	पश्चिमबङ्गलराज्यम्
३०.	ए.पी.जे.अब्दुल् कलामः	१९३१-	१९९७	भारतस्य भूतपूर्वराष्ट्रपतिः, व्योमविज्ञानी च ।	तमिऴनाडुराज्यम्
३१.	गुल्जारीलालनन्दा	१८९८-१९९८	१९९७	स्वातन्त्र्ययोद्धा, भारतस्य भूतपूर्वप्रधानमन्त्री च ।	पञ्जाब्
३२.	अरुणा असफ् अलि	१९०८-१९९६	१९९७	(मरणोत्तरा प्रशस्तिः), स्वातन्त्र्ययोद्धा ।	पश्चिमबङ्गलराज्यम्
३३.	एम् एस् सुब्बालक्षमी	१९१६-२००४	१९९८	कर्णाटकशास्त्रीयसङ्गीतज्ञा ।	तमिऴनाडुराज्यम्
३४.	सि.सुब्रह्मण्यम्	१९१०-२०००	१९९८	स्वातन्त्रयोद्धा, भारतकृषिमन्त्री, कृषिक्षेत्रे परिवर्तनस्य प्रणेता च ।	तमिऴनाडुराज्यम्
३५.	जयप्रकाशनारायणः	१९०२-१९७९	१९९८	(मरणोत्तरा प्रशस्तिः), स्वातन्त्र्यसेनानी समाजपरिवर्तकः च ।	उत्तरप्रदेशराज्यम्
३६.	पण्डित रविशङ्करः	१९२०- २०१२	१९९९	सितार्वादकः ।	उत्तरप्रदेशराज्यम्
३७.	अमर्त्यसेनः	१९३३-	१९९९	नोबेल् पुरस्कृतः, अर्थशास्त्रज्ञः च ।	पश्चिमबङ्गलराज्यम्
३८.	गोपिनाथ बोर्डोलोयि	१८९०-१९५०	१९९९	(मरणोत्तरा प्रशस्तिः), स्वातन्त्र्ययोद्धा ।	असमराज्यम्
३९.	लता मङ्गेशकरः	१९२९	२००१	चलच्चित्रनेपथ्यगायिका ।	महाराष्ट्रराज्यम्
४०.	बिस्मिल्ला खानः	१९१६-२००६	२००१	शेहनायीवादकः ।	उत्तरप्रदेशराज्यम्
४१.	भीमसेन जोशी	१९२२-२०११	२००८	हिद्नुस्तानीशास्त्रीयसङ्गीतज्ञः ।	कर्णाटकराज्यम्
४२.	सचिन तेण्डुलकर	१९७३-	२०१३	क्रीडाविद् ।	महाराष्ट्रराज्यम्
४३.	सि एन् आर् राव	१९३४-	२०१३	हिद्नुस्तानीशास्त्रीयसङ्गीतज्ञः ।	कर्णाटकराज्यम्
४४.	अटल बिहारी वाजपेयी	१९२४-	२०१४	राजनीतिज्ञः ।	मध्यप्रदेशराज्यम्
४५.	मदनमोहन मालवीय	१८६१-१९४६	२०१४	शिक्षाविद् , राजनीतिज्ञः ।	उत्तरप्रदेशराज्यम्