हनुमान्
| हनुमान् | |
|---|---|
 | |
| देवनागरी | हनुमान् |
 |
|
परम्पराः
|
 प्रवेशद्वारम्:सनातनधर्मः |
हनूमान् श्रीरामदासत्वेन ख्यातः कपिवीरः सन् रामायणे अतीव प्रधानं पात्रं भजते । अस्य माता अञ्जनादेवी । पिता केसरिः ।
जन्म[सम्पादयतु]
शिवः पार्वत्याः गर्भं नाभिप्रदेशात् निष्कास्य वायुना पुत्रप्राप्त्यर्थं तपः आचरन्त्याःगौतमपुत्र्याः अञ्जनायाः हस्ते स्थपितवान् ।अञ्जना तद्गर्भं गीर्णवती । तेन कारणेन पराक्रमशालिनः हनूमतः जन्म अभवत् । शिवांशसम्भूतस्य हनूमतः आञ्जनेयः इति अपरं नाम ।
नामौचित्यम्[सम्पादयतु]
वायुपुत्रः बाल्यकाले फलभ्रान्त्यासूर्यं खादितुम् उत्पतनमकरोत् । तदा अनर्थः भविष्यतीति हेतोः इन्द्रः वज्रायुधेन अञ्जनेयं प्रहरति । तदा हनूप्रदेशः विकृतः सन् बालः आञ्जनेयः मरणमवाप । तदा एव सः हनूमान् इति नाम प्राप्तवान् ।
चिरञ्जीवी[सम्पादयतु]
पुत्रवियोगेन सन्तप्तः वायुदेवः स्वकार्यात् विमुखोऽभूत् । तदाब्रह्मदेवः आञ्जनेयस्य जीवदानं कृत्वा इतः परं येन केनापि वा आयुधेन आञ्जनेयस्य मरणं मा भवतु इति वरं दत्तवान् । तदारभ्य हनूमान् चिरञ्जीवी अभवत् ।
- अश्वत्थामा बलिर्व्यासो हनूमांश्च विभीषणः ।
- कृपः परशुरामश्च सप्तैते चिरजीविनः ॥
इत्येते सप्त चिरजीविनः । तेषु हनूमान् अपि अन्यतमः ।|
मुनिशापः[सम्पादयतु]
बाल्यकाले आञ्जनेयः ऋष्याश्रमं प्रविश्य तान् बहु पीडयति स्म । तदा कुपिता ऋषयः 'श्रीरामसन्दर्शनपर्यन्तम् आञ्जनेयस्य कृते स्वस्य शक्तेः ज्ञानं मा भवतु इति शापं दत्तवन्तः ।
सीतान्वेषणम्[सम्पादयतु]
हनूमान्सुग्रीवस्य सचिवः आसीत् |रामभक्तः हनूमान् लङ्कां प्रविश्य सीतायाः शोधं कृतवान् । लङ्काप्रवेशसमये सिंहिका, लङ्किणी इत्याद्यसुरशक्तीः जित्वा सीतां दृष्ट्वा आभरणविशेषंचूडामणिं सम्प्राप्य लङ्कादहनं कृत्वा श्रीरामस्य सकाशमागत्य शुभवार्तामब्रवीत् ।
हनुमान चालीसा[सम्पादयतु]
हनुमान चालीसा[१] अर्थ है हनुमान चालीस एक हिंदू भक्ति भजन (स्तोत्र) है जो भगवान हनुमान को संबोधित है। इसे 16 वीं शताब्दी के कवि तुलसीदास ने अवधी भाषा में लिखा है और यह रामचरितमानस के अलावा उनका सबसे प्रसिद्ध ग्रंथ है। "कालिसा" शब्द "छालियों" से लिया गया है, जिसका हिंदी में मतलब चालीस है, क्योंकि हनुमान चालीसा में 40 छंद हैं (शुरुआत और अंत में दोहे को छोड़कर)। गुलशन कुमार और हरिहरन द्वारा गाए गए हनुमान चालीसा के एक प्रस्तुतीकरण को 28 मई, 2020 तक YouTube पर 1 बिलियन से अधिक बार देखा जा चुका है, जो इस उपलब्धि को हासिल करने के लिए मंच का पहला भक्ति गीत बन गया है।
 |
विकिमीडियाकोषे Hanuman अनेन सम्बद्धमाध्यमाः सन्ति। |
| काण्डाः |  | |
|---|---|---|
| भूमिकाः | दशरथः · कौशल्या · सुमित्रा · कैकेयी · जनकः · मन्थरा · श्रीरामः · भरतः · लक्ष्मणः · शत्रुघ्नः · सीता · उर्मिला माण्डवी श्रुतकीर्तिः च · विश्वामित्रः · अहल्या · जटायुः · सम्पातिः · हनूमान् · सुग्रीवः · वाली · अङ्गदः · जाम्बवान् · विभीषणः · ताटका · त्रिजटा · शूर्पणखा · मारीचः · सुबाहुः · खरदूषणौ · रावणः · कुम्भकर्णः · मण्डोदरी · मायासुरः · सुमाली · मेघनादः · प्रहस्तः · अक्षकुमारः · अतिकायः · लवः · कुशः · वेदवती | |
| प्रमुखस्थानानि | अयोध्या · मिथिला · लङ्का · सरयूनदी · ऋष्यमूकः · पञ्चवटी · अशोकवाटिका · शृङ्गवेरपुरम् · चित्रकूटम् · दण्डकारण्यम् · रामेश्वरः | |
| अन्यानि | अग्निदेवः · अत्रिः · काकभुशुण्डिः · चूडामणिः · जनकप्रतिज्ञा · नागपाशः · पुत्रकामेष्टिः · पुष्पकविमानम् · पुलस्त्यः · मुद्रिका · राज्याभिषेकः · रामराज्यम् · वानरसेना · शिवधनुः · सञ्जीवनी · स्वयंवरः · स्वर्णमृगः • रामशलाका | |